İktidarsızlık (erektil disfonksiyon, ED, sertleşme sorunu), erkeklerde sık rastlanılan ürolojik şikayetlerden birisidir. İktidarsızlık, normal bir cinsel ilişki için yeterli ereksiyon oluşturulamaması veya devam ettirilememesi olarak tanımlanır. Hastalığın görülme sıklığı yaşla birlikte artar. Yapılan araştırmalarda 40 yaş üstü erkeklerde sertleşme sorunu %20 olarak bulunmuştur. Ereksiyon problemi nedenleri arasında şeker hastalığı çok önemli bir yer tutar. Genel olarak şeker hastalarında ereksiyon sorunu ortalama %52,5 olarak görülür.

Şeker hastalığından farklı olarak son yıllarda “prediabet” veya “gizli şeker” denen bir durum tanımlanmıştır. Gizli şeker hastalarında şeker yüksektir, ancak tam olarak şeker hastalarındaki kriterler yoktur. Prediyabetik hastalarda da şeker hastalığına benzer ereksiyon sorunları sık görülmektedir. Bu makalede kendi tecrübelerim ve genel literatür eşliğinde prediyabetik hastalarda şeker hastalığı ile ilgili güncel bilgiler vereceğim.

Gizli şeker hastalığı ne demektir?

Şeker hastalarında ya kandaki insülin seviyesi yetersizdir (Tip-1 diyabet), ya da pankreastan yeterli insülin salgılanmasına karşın insüline karşı bir direnç vardır ve kan şekeri dokulara girememekte ve kullanılamamaktadır (Tip2 diyabet).

Son yıllarda prediabet veya gizli şeker denen bir hastalık tanımlanmıştır. Eğer bir kişide kan şekeri seviyesi normalden yüksek, ancak şeker hastalığı teşhisi koyabilecek oranda yüksek değilse bu kişiler prediabetik veya gizli şeker hastası olarak tanımlanır. Normal bir erişkinde açlık kan şekerinin 100 mg/dl’nin altında olması gerekir.

 Eğer açlık kan şekeri 100-125 mg/dl arasında ise o kişide prediyabet var demektir. Kan şekeri 126 mg/dl ve üzerinde ise kişi şeker hastası veya diabet (diabetes mellitus) hastasıdır. Prediyabetik kişiler tip-2 şeker hastalığına adaydır, 10 yıl içinde bunların çoğunda şeker hastalığı geliştiği gösterilmiştir. Hemoglobin A1c seviyesi son 2-3 aylık şeker kontrolü hakkında bilgi verir. Hemoglobin A1c testi normalde %5,6’nın altındadır. Gizli şeker hastalarında %5,7-6,4 arasında, şeker hastalarında da %6,6’in üzerindedir.

Diyabetik kişilerde kalp damar hastalıkları 2-4 kat fazla iken, prediyabetik kişilerde 1,5 kat daha fazladır. Yaşam tarzı değişiklikleri ile prediyabetik kişilerin şeker hastalığına yakalanma oranını önlemek veya geciktirmek mümkündür.

Yapılan bilimsel çalışmalarda prediyabetik hastalarda ereksiyon sorunlarının normal bireylere göre daha sık olduğu bildirilmiştir.

Gizli şeker hastalığı ve ereksiyon sorunu olan hastalarda tanı nasıl konur?

Gizli şeker hastalığı olan ve ereksiyon sorunu şikayeti ile Üroloji doktoruna başvuran hastalarda tanı için yapılması gerekenler şunlardır;

• Tıbbi sorgulama: Hastanın kullandığı ilaçlar, geçirdiği ameliyatlar, alkol ve sigara kullanıp kullanmadığı gibi tıbbi sorgulama yapılır.
• Açlık kan şekeri
• Testosteron seviyesi
• Kolesterol seviyesi
• Penil renkli doppler USG

Gizli şeker hastalığında ereksiyon sorunu niçin görülür?

Gizli şeker hastalarında ereksiyon sorunlarının nedenleri, yani mekanizması şeker hastalarındaki ile benzerlik gösterir. Uzun süreli kan şekerinin yüksek seyretmesi damar ve sinir sistemini olumsuz etkiler. Bunun sonucu olarak kalp damar hastalıkları ve ereksiyon sorunu bu hastalarda sık görülür. Prediyabet (gizli şeker) hastalarında sertleşme sorunu nedenleri şunlardır;

• Kardiyometabolik risk faktörler
• Endoteliyal disfonksiyon
• Artmış oksidatif stres
• Otonom nöropati
• Obezite (sentral kilo artışı)
• Cinsel istek azalması
• Ejakülasyon sorunları
• Psikolojik sorunlar
• Birlikte bulunan diğer hastalıklar (obezite, hipertansiyon v…)
• İnsülin rezistansı
• İnflamatuvar sitokinler
• Leptin seviyesindekiş değişiklikler
• Düşük testosteron seviyesi
• Yüksek kolesterol düzeyleri
• Penil hemodinamik değişiklikler: Gizli şeker hastalarında penil renkli doppler USG’de bozulmalar olduğu görülmüştür. Bunun sadece artmış kan seviyesi ile ilişkili olmadığı, diğer faktörlerin de etkisi ile ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.

Gizli şeker hastalarında sertleşme sorununu önlemek mümkündür!

Prediyabet, yani gizli şeker hastalığı önlenebilecek bir durumdur. Bu hastaların mutlaka bir Endokrinoloji ve metabolizma uzmanı tarafından takip edilmeleri gerekir. Yaşam tarzı değişiklikleri ile %58, ilaç tedavisi ile de %27 oranında gizli şekerin açık şeker hastalığına dönüşmesini önlemek mümkündür. Bu amaçla hastalarımıza önereceğimiz yaşam tarzı değişiklikleri şunlardır;

• Sağlıklı beslenme
• Kilo kontrolü
• Sigarayı kesmek
• Alkolü kesmek
• Tansiyon kontrolü
• Kolesterol kontrolü
• İlaç kullanımı (metformin gibi)
• Düzenli egzersiz

Gizli şeker ve ereksiyon sorunu ile ilgili bilimsel çalışmalar ne söylüyor?

Literatür incelendiğinde gizli şeker hastalarında normal bireylerle karşılaştırıldığında sertleşme sorununun (iktidarsızlık) daha sık görüldüğü bildirilmiştir. Bu konu ile ilgili literatür bilgilerini ana hatlarıyla özetlemeye çalıştım.

• Prediayebet durumunun erektil disfonksiyon üzerine etkilerinin araştırıldığı bir meta analiz çalışmasında prediyatiklerde erektil disfonksiyonun sık görüldüğü bildirilmiştir. Yaş dağılımı incelendiğinde ereksiyon sorununun 50 yaş altındaki prediyabetiklerde daha ciddi olduğu sonucuna varılmıştır. Gene bu hastalarda yapılan araştırmalarda ereksiyon sorunlarının nedenleri şeker hastalarındaki nedenlere benzemektedir.
• 372 ereksiyon sorunu olan erkek hasta üzerinde yapılan bir çalışmada bunların yaklaşık %23,1’inde prediyabet (gizli şeker) tespit edilmiştir. Bunların total testosteron seviyesi prediyabetik olmayanlardan düşük, kolesterol ve trigliserid seviyeleri ise yüksek bulunmuştur.
• 12 çalışmanın sonuçları incelendiğinde prediyabetiklerde ereksiyon sorunlarının sık olduğu bildirilmiştir.
• Ağızdan alınan ereksiyon sorunu ilaçları (PDE5i), iktidarsızlık tedavisinde sık kullanılan ilaçlardır. Prediyabetiklerde PDE5i grubu ilaçlara cevap kan şekeri normal olanlara göre daha azdır. Bunun mekanizması; endoteliyal ve pudental sinirden nitrik oksit (NO) salımının azalması olarak düşünülmektedir. Ayrıca gizli şeker hastalarında testosteron seviyelerinin azalması da bunun nedeni olabilir. Çünkü bu ilaçların maksimum etki edebilmeleri için testosteron seviyesinin de normal olması gerekir.
• 176 prediyabetik ve 184 sağlıklı kişi incelendiğinde prediyabetiklerde ereksiyon sorunu daha sık görülmüştür. Prediyabetiklerde testosteron seviyeleri daha düşük olarak tespit edilmiştir. İktidarsızlık nedeninin testosteron düşüklüğü olabileceği tahmin edilmektedir.
• Şeker ilacı ve diyetin şeker hastalarında ve gizli şeker hastalarında ereksiyon üzerinde olumlu etkileri gösterilmiştir. Bu bakımdan bu hastaların şeker seviyelerinin mutlaka kontrol altına alınması gerekir. Bunun için de mutlaka bir Endokrinoloji uzmanı tarafından hastaların takibi uygundur.
• 500 hasta üzerinde yapılan bir çalışmada prediyabetik hastalarda ereksiyon sorununun daha sık olduğu gösterilmiştir. Normal hastalar kontrol grubu olarak kullanılmış ve bunların sonuçlarının gizli şeker hastalarından daha iyi olduğu görülmüştür.
• Genç gizli şeker hastası olan erkeklerde cinsel fonksiyonlar daha fazla olumsuz etkilenmektedir. Bu çalışma 25-50 yaş arası erkeklerde yapılmıştır. Bu risk özellikle açlık glukoz seviyesi normal olmayan ve glukoz toleransı bozuk olanlarda daha yüksektir.
• Deney hayvanlarında yapılan çalışmalarda nrotransmitter (sinir iletimi için aracı moleküller)  salınımında bozulma olduğu gösterilmiştir.
• Gene deney hayvanlarında laboratuvar şartlarında yapılan çalışmalarda prediyabetik ve diyabetik ratların penis dokusundan ereksiyondan sorumlu kaslarda kasılma ve gevşeme cevaplarında bozulmalar olduğu gösterilmiştir. İnsülin rezistansındaki artış, nitrik oksit (NO) yolağındaki bozulma ve artmış oksidatif stresin bu durumdan sorumlu olduğu ileri sürülmüştür.

Gizli şeker hastalarında sertleşme sorunu tedavisi

Gizli şeker hastalarında ereksiyon sorununun tedavisi mümkündür. Bu hastalarda öncelikli amaç gizli şeker hastalığının açık şeker hastalığına dönüşmesini önlemektir. Uzun süreli şeker seviyesi yüksek kalan hastalarda ciddi kalp damar hastalıkları ve hormonal sorunlar ortaya çıkar. Tedaviden amaç şeker seviyelerinin normal sınırlara getirilmesi ve buna bağlı oluşacak hasarların önlenmesidir. Gizli şeker hastalarında sertleşme sorunu tedavisinde izlenecek yol;

• Yaşam tarzı değişiklikleri: Hastalığın ilerlemesini önlemek yaşam tarzı değişiklikleri ile mümkündür. Bu amaçla hastaların alkol, sigara gibi alışkanlıklarını mutlaka kesmesi gerekir. Sedanter yaşantısı olanların düzenli bir egzersiz programı uygulaması gerekir. Kan şekerinin düzenli bir seyri için bu hastaların bir Endokrinoloji uzmanı tarafından takip edilmesi ve uygun bir beslenme programını takip etmesi önemlidir.
• Testosteron eksikliğinin tedavisi: Yapılan çalışmalarda gizli şeker hastalarında serum erkeklik hormonunun 8testosteron) düşük olduğu gösterilmiştir. Testosteron hem cinsel istek hem de normal ereksiyon mekanizması için önemli bir hormondur. Bu hastalarda mutlaka serum testosteron seviyesine bakılmalı ve eğer eksiklik varsa mutlaka bunun tedavi edilmesi gerekir.
• Kolesterol düzeyinin kontrolü: Prediyabetik hastalarda kolesterol seviyeleri de yüksek olduğundan bunun düzeltilmesi gerekir. Yüksek kolesterolü olan hastalara uygun bir diyet ve gerekirse kolesterol düşürücü ilaçlar verilebilir. Bu hususta diyetisyen ve Kardiyoloji/Endokrinoloji uzmanının görüşü alınmalı ve uygun tedavi başlanmalıdır.
• Psikolojik tedavi: Bu hastalarda stres olduğundan antidepresanlarla hastaların rahatlaması sağlanmalıdır. Gerekirse psikiyatri konsültasyonu istenmelidir. Hastaların stresten uzak bir yaşam yaşamaları önemlidir.
• PDE5i inhibitörleri: PDE5i grubu ilaçlar ereksiyon sorunu olan hastalarda yaygın olarak kullandığımız ilaçlardır. Ağızdan alınan bu ilaçlar ereksiyon sorununda ilk basamak tedavi yöntemlerindendir. Yapılan çalışmalarda bu ilaçların gizli şeker hastalarında çok etkili olmadığı gösterilmiştir. Bunun çeşitli nedenleri olabilir. PDE5i ilaçlardan istenen etkiyi elde edebilmek için öncelikle hastalarımıza korunma yöntemlerine sıkıca uymalarını öneriyoruz. Alkol ve sigara kullanımı varsa mutlaka bırakılması, ideal vücut kilosuna gelmek, düzenli bir beslenme ve egzersiz programı çok önemlidir.
• ESWT tedavisi: Sertleşme problemi olan hastalarda penise şok dalga tedavisi (ESWT) başarı ile kullandığımız bir tedavi yöntemidir. Yan etkilerinin olmaması, başarı oranının yüksek olması nedeniyle bu yöntemi uzun zamandır yapıyoruz ve sonuçlarımız da çok iyidir. Gizli şeker hastası olan ve ereksiyon problemi yaşayan hastalarımıza ESWT yöntemini öneriyoruz. Bu tedavi yönteminin başarılı olması için hastaların mutlaka koruyucu önlemlere uyması gerekir. Yapılan bilimsel çalışmalarda sağlıklı beslenen, düzenli spor yapan ve kilo veren hastalarda ESWT’nin daha etkili olduğu gösterilmiştir. ESWT’nin etkili olduğu durumlardan birisi de ağızdan alınan PDE5i grubu ilaçlara cevap vermeyen hastalardır. Gizli şeker hastaları PDE5i grubu ilaçlara iyi cevap vermediğinden bu hastalarımıza ESWT tedavisini öneriyoruz. Şok dalga tedavisi sonrası hastalar PDE5i grubu ilaçlara cevap vereceğinden kombine tedavi daha uygundur. Biz de hastalarımıza ESWT ve PDE5i grubu ilaçları ayni anda kullanmalarını tavsiye ediyoruz.
• Venöz kaçak ameliyatı (ven ligasyonu): Gizli şeker hastalarında penil renkli doppler USG’de penis venlerinde kaçak tespit edilebilir. Ancak venöz kaçak ameliyatının genel olarak başarılarının çok az olduğu düşünüldüğpünde bu ameliyatın etkili olmayacağını düşünüyoruz. Biz bu hastalarımıza venöz kaçak ameliyatı yapmıyoruz.
• Penise enjeksiyon tedavisi: Penise enjeksiyon tedavileri bu hastlalarda da uyguladığımız tedavidir. Uygun hastalarımıza penil enjeksiyon tedavilerini öğretiyoruz ve daha sonra kendileri bu tedaviyi devam ediyorlar.
• Vakum uygulaması: Uygun hastalarda penise vakum uygulaması yapılabilir. Zararsız bir yöntemdir, bazı hastalar fayda görebilmektedir.
• Penil protez ameliyatı: Gizli şeker hastalarında tedavi seçeneklerinden birisi de penis protezi takılmasıdır. Penil protez ameliyatı en seçenektir. Tüm tedavi seçeneklerine cevap vermeyen hastalarımıza son seçenek olarak bu ameliyatı yapıyoruz. Genellikle protez seçimini yaparken hastanın sosyo ekonomik ve entelektüel durumunu göz önünde tutuyoruz. Biz hastalarımıza çoğunlukla üç parçalı şişirilebilen penis protezi ameliyatını yapıyoruz.

Özet olarak; Gizli şeker hastalığı erkeklerde ciddi ereksiyon sorunlarına neden olur. Bu hastaların takibi birden çok uzmanlık alanını ilgilendirir. Hastaların şeker kontrolü yönünden mutlaka bir Endokrinoloji uzmanı tarafından da takip edilmesi uygun olur. Tedavi yaşam tarzı değişikliklerinden penil protez ameliyatına kadar uzanan geniş bir spektrumu içerir.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı

İstanbul-TÜRKİYE