Spermogram (sperm tahlili) ve Kruger testi infertilite (kısırlık) problemi olan hastalarda yapılan testlerdir. Kısırlık, hem erkek ve hem de kadınları ilgilendiren bir sorundur. Sorun bazen erkekte, bazen kadın tarafında, bazı durumlarda da her iki cinste olabilir. İ fertilite vakalarında kadın faktörünü değerlendirmek kadın hastalıkları ve doğum bölümünü ilgilendirir. Erkek faktörünün araştırılması ise Üroloji bölümünün ilgi alanıdır. Erkek infertilitesinin araştırılmasında en sık yapılan testler spermiogram ve Kruger testleridir. Bu makalemde bu iki test hakkında genel ve güncel bilgiler vereceğim.

İnfertil bir erkek hastanın değerlendirilmesi nasıl olur?

İnfertilite (kısırlık) değerlendirilmesinde ürolojik muayene yapmadan direk sperm tahlili istemek doğru değildir. İnfertil hastalarda bu testi yaptırmadan önce erkeğin mutlaka bir Üroloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir. Ürolog, hastadan yaşam tarzı, geçirdiği hastalıklar, kullandığı ilaçlar ile ilgili genel bir anamnez alır. Daha sonra  hasta genel ürolojik ve androlojik muayeneye tabi tutulur. Üroloji doktoru infertil erkeğin androlojik muayenesini yapar ve infertiliteye neden olabilecek bir durum varsa bunu ortaya çıkarır. Bazen muayenede sperm değerlerini olumsuz etkileyebilecek hiçbir patoloji bulunmayabilir.

Spermiogram nedir, spermogramda nelere bakılır, normal değerleri nelerdir?

Spermiogram, erkeklerde infertilite (kısırlık) tanısı amacıyla spermlerin sayı, fonksiyon ve kalitesinin değerlendirildiği bir testtir. 

Spermiogram değerlendirilirken bazı parametrelere bakılır. Bu amaçla en sık olarak Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO, World Health Organisation) kriterleri kullanılır.

• Seminal sıvının hacmi: 2-6.0 ml
• Sperm sayısı: 20 milyon ve üzeri
• Toplam sperm sayısı: 40 milyon ve üzeri
• Hareketli sperm: %50 ve üzeri
• Normal morfoloji: %30 ve üzeri
• Canlı sperm oranı: %75 ve üzeri
• Lökosit sayısı: 1 ml ‘de 1 milyonun altında
• Ph: 7.2-8 arası
• Likefaksiyon: Seminal sıvının çözünürlüğü, yani erimesi demektir. Normalde 10-20 dakika kadardır.
• Morfoloji: Kruger kriterlerine göre %4 ve üzeri

Spermiogram ve Kruger testi niçin yapılır?

Spermiogram (sperm testi), infertilite araştırılmasında erkek faktörünü ortaya çıkarmak amacıyla yapılır. Burada spermlerin sayısı, hareketleri, morfolojisi vs.. incelenir.

Kruger testi, spermlerdeki şekil bozukluklarını göstermek amacıyla yapılan mikroskobik bir testtir. İnfertil çiftlerin değerlendirilmesinde erkek faktörünün araştırılması amacıyla kullanılır.

Sperm testi ne kadar sürede çıkar?

Sperm testi nümune verildikten sonra ortalama 3-4 saat içinde çıkar. Bu testte değişik parametrelere bakılır ve her birinin değişik süreleri vardır. Sağlıklı bir sonuç elde edilebilmesi için önceden söylenen kurallara uyulması önemlidir. Gerekirse 3-8 hafta sonra ikinci bir test istenebilir. Sperm analizi çok hassas bir testtir. Bu konu ile ilgilenen ve tecrübeli merkezlerde yapılması gerekir. Elle yapılan yöntemlerde kişiye göre farklı sonuçlar bulunabilir. En sağlıklı yöntem otomatik yöntemdir.

Sperm testi ile ilgili sık kullanılan bazı terimler

Sperm analizi ile ilgili sık kullanılan bazı terimler vardır. Bu terimlerin bazıları ve açıklamaları aşağıdaki gibidir;

• Normospermi: Sperm parametrelerinin normal değerlerde olması demektir.
• Oligospermi: Sperm sayısının normalden az olmasıdır.
• Astenospermi: Spermlerin haretketlerinin yeteri kadar olmaması anlamına gelir.
• Teratospermi: Sperm hücrelerindeki şekil bozukluklarını ifade eder.
• Oligoastenoteratospermi: Spermlerin sayı, hareket ve şekillerinde sorun olmasıdır.
• Azospermi: Sperm tahlilinde seminal sıvıda (semen) hiç canlı veya ölü sperm hücresi olmamasıdır.
• Nekrospermi: Ejakulattaki spermlerin %25’ten fazlasının ölü olması anlamına gelir.
• Hipospermi: Ejakülat (seminal sıvı) hacminin 1,5 ml’den daha düşük olması demektir.

Spermiogram testi nasıl yapılır?

Spermiogram testi iki şekilde yapılır: Manuel yani elle yapılan sipermigram testi ve otomatik olarak yapılan test (CASA: Computer Assisted Semen Analysis).

• Elle yapılan (manuel ) sperm analizi: Elle,yani manjuel yolla yapılan sperm analizindde değerlendirme objektif değil, sübjektif bir değerlendirmedir. Bu yöntemde spermiogramdaki tüm parametreler elle yapılır. Sonuçlar kişiden kişiye göre değişir. Kişilerin tecrübesi de burada önemlidir. Özellikle spermiogramda önemli olan sperm hareketlerini doğru şekilde değerlendirebilmek bu yöntemle oldukça zordur. Bu yöntem artık günümüzde terk edilmiştir. Bunun yerine otomatik yolla yapılan sperm analizi kullanılmaktadır.
• Otomatik olarak yapılan test (CASA: Computer Assisted Semen Analysis): Bu yöntemle yapılan spermiogram, günümüzde en sağlıklı ve en sık yapılan yöntemdir. CASA sisteminde ileri derecede geliştirilmiş görüntü yöntemleri kullanılarak kompüter teknolojisi ile kaliteli sperm analizi elde etme amaçlanır. Bu yöntemle dünya sağlık örgüütü (WHO, World Health Otrganisation) kriterleri kullanılarak hareketli ve hareketsiz sperm oranları ayrıntılı bir şekilde değerlendirilir.

CASA sisteminin en önemli özelliği, spermiogram parametrelerinin tamamaen objektif olarak değerlendirilmesidir. Burada kişisel farklılıklar ortadan kalkar, gerçek bir sonuç elde edilir. Bir diğer avantajı da bu sistemle daha kısa sürede sonuç elde edilir.

Kruger testi nedir ve nasıl yapılır?

Kruger testi erkek infertilitesinin araştırılmasında kullanılan bir tanı yöntemidir. Bu yöntemle spermlerin hamilelik için uygun kalitede olup olmadığını anlayabilmek mümkündür. Test için erkekten alınan sperm örneklerinde özel bir boyama sonrası belli parametrelere bakılır. Kruger adındaki bir bilim adamı tarafından ilk defa 1986 yılında tanımlandığı için bu adla anılmaktadır. Test için nümune alınması aynen spermiogramda olduğu gibidir.

Kruger testinde spermlerde fertiliteye engel olabilecek yapısal değişiklikler araştırılır. Bu testle spermlerde baş anomalileri de araştırılır. Kruger kriterleri ile spermlerin baş, boyun, kuyruk, orta kısımları, akrozom ve çekirdek anormalllikleri araştırılır.

Kruger kriterlerine göre eğer sperm örneklerindeki normal morfoloji:

• %14 ve üzerinde ise bu kişilerde fertilizasyon başarı oranı yaklaşık %88,3 arasında,
• %4-14 arasında ise fertilizasyon oranı %49,4
• %4 ve altında ise fertilizasyon oranı ortalama %7.6 oranındadır.

Spermiogram ve Kruger testi yaparken nelere dikkat edilmelidir?

Sağlıklı bir spermogram infertil çiftlerin değerlendirilmesinde çok önemlidir. Spermogram vereceklerin dikkat etmeleri gereken önemli hususlar şunlardır:

• En az 2-5 gün ortalama 3 gün cinsel perhiz olmalıdır. Kısa sürede yapılan tetkiklerde sperm sayıları düşük çıkabilir. Eğer süre uzarsa bu durumda da sperm sayıları düşük bulunabilir.
• Sperm örneği, testin yapılacağı yerde verilmelidir
• Eğer uzakta verilecekse vücut ısısında ve 30-60 dakika içerisinde analiz yapılacak yere ulaştırılmalıdır.
• Nümune temiz bir kaba verilmelidir
• Sperm mastürbasyon ile verilmeli, bu sırada spermleri öldüreceğinden sabun, şampuan, kayganlaştırıcı vs… kullanılmamalıdır.

Sperm sayı ve hareketini etkileyen durumlar nelerdir?

Sperm sayı, morfolojisi ve hareketleri bir çok durumdan olumsuz etkilenir. Spermiogram değerlerini olumsuz etkileyebilecek bazı rahatsızlıklar şunlardır;

• Cinsel perhiz süresi
• Kullanılan ilaçlar
• Aşrırı alkol ve sigara kullanımı
• Aşırı stres
• Genital enfeksiyonlar
• Radyasyon
• Geçirilmiş hastalıklar
• Varikosel hastalığı
• Şeker hastalığı
• Aşırı kilo (obezite)
• İdrar yollarından geçirilmiş ameliyatlar
• Genitoürimner sistemde geçirilmiş enfeksiyonlar
• Varikosel
• Boşalma problemleri (erkeklerde)
• İnmemiş testis
• Atrofik testis
• Hormonal bozukluklar
• Sperm kanallarındaki tıkanıklıklar
• Kromozom hataları
• Testislerin aşırı ısıya maruz kalması
• yaşlılık

Sperm yıkama testi ne demektir?

Sperm yıkama, aşılama yapılacak hastalara uygulanan bir işlemdir. Sperm, aynen spermiogramda olduğu gibi verilir. Yıkama testi gradient veya swim up denen yıkama yöntemi ile yapılır. Burada spermler özel işlemlerden geçirilerek sperm dışındaki tüm salgılardan temizlenir. Bu işlemler ortalama 2-3 saat sürer. Burada amaç daha hareketli ve yapısal olarak normal, yani yumurtayı dölleme yeteneği yüksek spermleri seçmektir.

Sperm DNA hasarı (DNA fragmantasyonu) testi nedir, nasıl yapılır?

Sperm DNA hasarı (DNA fragmantasyonu) testi, sperm DNA’sının bütünlüğünü koruyup korumadığının göstermek amacıyla yapılan bir testtir. Sperm DNA hasarı %15 ve altında olmalıdır. Bu test özel bir testtir. Rutin sperm testi içinde değerlendirilmez, ancak özel durumlarda istenir.

Sperm DNA fragmantasyon testi şu durumlarda yapılmalıdır:

• Nedeni tam olarak anlaşılamayan infertilite sorunu varsa
• Embriyo gelişiminde duraklama varsa
• Yardımcı ürenme yöntemleri uygulanan hastalarda anormal embriyo gelişimi söz konusu ise
• Tüp bebek denemelerinde başarısızlık söz konusu ise
• Sık sık tekrarlayan gebelik kaybı söz konusu ise

Sperm FISH testi nedir ve nasıl yapılır?

Sperm Fish testi, sperm genetiği hakkında bilgi veren özel bir testtir. Bu testte 13, 18 ve 21 numaralı kromozomlar ile birlikte X ve Y kromozomları sayısal olarak incelenir.

Tekrarlayan düşük hikayesi olan çiftlerde veya sperm morfolojisinde ciddi derecede bozukluğu olan hastalarda tanısal olarak değerli bir testtir. Bu testte özel boyama yöntemleri ile spermlerin genetik materyal bakımından hatalı olan kısmı belirlenir. FISH testinden sağlıklı bir sonuç alabilmek için spermiogramda sperm sayısının 1 milyon ve üzerinde olması gerekir. Bunun altındaki değerlerde sağlıklı sonuçlar elde edilmeyebilir.

Spermiogram testi fiyatı ne kadardır?

Sperm testi ücreti hakkında net bir fiyat vermek her zaman doğru değildir. Testin yapıldığı merkeze ve uygulanan tekniğe göre ücretler değişebilir. Daha sağlıklı bir sonuç elde edebilmek için testin yapıldığı merkez ve kullanılan yöntem çok önemlidir. Hastalarımıza bu konuda daha tecrübeli ve güncel yöntemleri uygulayan merkezleri öneriyoruz.

Azospermik hastaların çocuğu olur mu?

Azospermi, sperm tahlilinde hiç sperm bulunmaması demektir. Bu durum ya testislerin sperm üretememesinden ya da üretilen spermlerin sperm kanallarındaki tıkanıklık nedeniyle dışarı atılamamasından kaynaklanır. Bu erkeklerin normal ilişki ile çocuk sahibi olabilmeleri mümkün değildir. Bu kişiler ancak tüp bebek yöntemi ile çocuk sahibi olabilirler.

Yaşlı erkeklerde sperm yapımı olumsuz etkilenir mi?

Her fonksiyonda olduğu gibi yaşlanmayla sperm yapımı ve fonksiyonları da olumsuz etkilenir. Yaşın ilerlemesiyle spermlerin sayı, hareket ve kalitesi düşer. Literatürde 96 yaşında erkeğin baba olduğu  (Hindistan’da) bildirilmiştir. Genel olarak sperm kalitesinin en iyi olduğu yaş erkeklerde 30-35 yaş arasıdır. Sperm motilitesinin (hareket) en iyi olduğu yaş 25 yaş altıdır. 50 yaş sonrası erkeklerde sperm hareketleri %3-37, morfolojisi %4-18, semen hacmi %3-22 azalır.

Özet olarak; İnfertil çiftlerin değerlendirilmesinde spermiogram ve akaruger testi önemli tanı yöntemleridir. Kısırlık deneniyle araştırılan çiftlerden erkek mutlaka bir üroloji uzmanı tarafından değerlendirilmelidir. Ürolog daha sonra hastadan spermiogram, Kruger testi ve gerekirse daha ileri testleri isteyebilir. Sperm testi tecrübeli merkezlerde yapılmalıdır. Bu testlerin alınacağı merkezlerde hastalar mutlaka konu ile ilgili önceden bilgilendirilmelidir. Elle yapılan testler sağlıklı sonuç vermez, sağlıklı bir sonuç alabilmek için otomatik yöntemlerin kullanılması gerekir.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı

İstanbul-TÜRKİYE