Multipl skleroz (MS), merkezi sinir sistemini etkileyen, beyin ile vücut arasındaki bilgi akışını bozan kronik bir otoimmün hastalıktır. Yaygın olarak kas zayıflığı ve koordinasyon sorunları gibi fiziksel semptomlarıyla bilinen MS, özellikle erkeklerde cinsel işlevi de etkileyebilir.

MS’li erkeklerde cinsel işlev bozukluğu, erektil disfonksiyon, libido azalması, boşalma güçlükleri ve duyu azalması gibi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir.

Doktorla açık iletişim, bu endişelerin etkili bir şekilde giderilmesi ve MS ile yaşayan bireylerin genel yaşam kalitesinin iyileştirilmesi açısından çok önemlidir.

Multipl sklerozlu hastalarda cinsel işlev bozuklukları türleri

MS erkeklerde hastalığın ikincil etkisi olarak çeşitli cinsel işlev bozuklukları ortaya çıkabilir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Erektil Disfonksiyon (ED): MS, ereksiyonun sağlanması ve sürdürülmesinde rol oynayan sinir sinyallerine müdahale edebilir, bu da cinsel ilişki için yeterince sert ereksiyonların sağlanmasında veya sürdürülmesinde zorluklara yol açabilir.
• Libidoda Azalma: MS’e bağlı yorgunluk, depresyon ve hormon seviyelerindeki değişiklikler cinsel istek veya ilginin azalmasına katkıda bulunabilir.
• Boşalma Disfonksiyonu: MS, boşalmanın zamanlamasını ve koordinasyonunu kontrol eden sinirleri bozabilir, bu da gecikmiş boşalma, erken boşalma veya retrograd boşalma (spermin penisten çıkmak yerine mesaneye girmesi) gibi zorluklara yol açabilir.
• Duyu Değişikliği: MS’e bağlı sinir hasarı, genital bölgedeki duyuyu etkileyebilir, bu da potansiyel olarak duyarlılığın azalmasına veya cinsel aktivite sırasında dokunma, sıcaklık veya zevk algılarının değişmesine yol açabilir.
• Ağrılı İlişki: MS’li bazı erkekler, sinirlerle ilgili sorunlar, kas spazmları veya MS ile ilgili diğer semptomlar nedeniyle cinsel ilişki sırasında ağrı (disparoni) yaşayabilirler.

Nedenler

MS, hastalığın doğasına bağlı olarak çeşitli mekanizmalar yoluyla erkeklerde cinsel fonksiyon bozukluklarına neden olabilmektedir. MS’li erkeklerde cinsel işlev bozukluğuna katkıda bulunan bazı temel faktörler şunlardır:

• Sinir Hasarı: MS, merkezi sinir sistemindeki sinir liflerini koruyan miyelin kılıfın hasar görmesi ile karakterizedir. Bu hasar, cinsel işlevle ilgili olanlar da dahil olmak üzere sinir sinyallerini bozar ve erektil disfonksiyon, duyu değişikliği ve boşalma sorunları gibi sorunlara yol açar.
• Lezyon Lokasyonu: MS lezyonlarının merkezi sinir sistemi içindeki lokasyonu cinsel uyarılma, performans ve genital duyumla ilgili spesifik fonksiyonları etkileyebilir. Beynin veya omuriliğin cinsel tepkiden sorumlu bölgelerindeki lezyonlar, erkeklerde cinsel işlevi doğrudan etkileyebilir.
• Otonomik İşlev Bozukluğu: MS, cinsel tepkiler de dahil olmak üzere istemsiz bedensel işlevleri düzenleyen otonom sinir sistemini etkileyebilir. Bu sistemdeki işlev bozukluğu erektil disfonksiyona, boşalma sorunlarına ve cinsel uyarılmada değişikliklere katkıda bulunabilir.
• Yorgunluk ve Zayıflık: MS’e bağlı yorgunluk ve güçsüzlük, cinsel isteği, dayanıklılığı ve cinsel aktiviteye katılma yeteneğini etkileyebilir. Yorgunluk ayrıca cinsel işlev bozukluğunun diğer semptomlarını da şiddetlendirebilir.
• Psikolojik Faktörler: MS gibi kronik bir durumla yaşamak psikolojik strese, kaygıya, depresyona ve beden imajında ​​değişikliklere neden olabilir ve bunların tümü erkeklerde cinsel istek ve performansı etkileyebilir.
• İlaçlar ve Tedavinin Yan Etkileri: MS semptomlarını yönetmek için kullanılan antidepresanlar veya kas gevşeticiler gibi bazı ilaçların cinsel işlevi etkileyen yan etkileri olabilir. Ayrıca mesane ilaçları veya steroid tedavileri gibi tedaviler de cinsel işlev bozukluğuna katkıda bulunabilir.
• Hormonal Değişiklikler: Hipotalamus veya hipofiz bezinde MS’e bağlı hasar, hormonal düzenlemeyi bozabilir ve potansiyel olarak libido, erektil fonksiyon ve cinsel sağlığın diğer yönlerinde değişikliklere yol açabilir.
• İkincil Sağlık Durumları: MS, idrar yolu enfeksiyonları, bağırsak fonksiyon bozuklukları veya kardiyovasküler sorunlar gibi erkeklerde cinsel işlev bozukluğuna katkıda bulunan diğer sağlık durumlarının riskini artırabilir.

Teşhis

MS bağlı erkeklerde cinsel işlev bozukluğunun teşhisi, nörologlar, ürologlar ve cinsel sağlık uzmanları da dahil olmak üzere sağlık uzmanları tarafından kapsamlı bir değerlendirmeyi gerektirir. Teşhis sürecindeki önemli adımlar şunlardır:

• Hasta Geçmişi: Sağlık hizmeti sağlayıcıları, cinsel semptomların başlangıcı ve doğası, libido veya cinsel işlevdeki herhangi bir değişiklik ve cinsel işlev bozukluğuna katkıda bulunabilecek altta yatan tıbbi durumlar veya ilaçlar hakkındaki sorular dahil olmak üzere kapsamlı bir tıbbi öykü alacaktır.
• Fizik Muayene: Nörolojik fonksiyonu, genital anatomiyi ve cinsel fonksiyonu etkileyebilecek altta yatan herhangi bir durumun belirtilerini değerlendirmek için fizik muayene yapılabilir.
• Nörolojik Değerlendirme: MS’in nörolojik doğası dikkate alındığında nörolojik değerlendirme çok önemlidir. Bu, motor fonksiyonun, duyu fonksiyonunun ve reflekslerin değerlendirilmesinin yanı sıra omurilik veya beyindeki MS ile ilişkili lezyon veya hasar belirtilerinin değerlendirilmesini de içerebilir.
• Laboratuvar Testleri: Testosteron gibi cinsel işlevi etkileyebilecek hormon düzeylerini değerlendirmek için kan testleri istenebilir. Ek olarak, cinsel işlev bozukluğuna katkıda bulunabilecek diyabet veya kardiyovasküler hastalık gibi altta yatan diğer tıbbi durumları değerlendirmek için testler yapılabilir.
• Görüntüleme Çalışmaları: MS ile ilişkili lezyonları veya cinsel işlevi etkileyebilecek yapısal anormallikleri değerlendirmek için beyin ve omuriliğin manyetik rezonans görüntülemesi (MRI) gibi görüntüleme çalışmaları yapılabilir.
• Anketler ve Değerlendirmeler: Hastalardan cinsel işlevi, tatmini ve yaşam kalitesini değerlendirmek için standartlaştırılmış anketleri veya değerlendirmeleri doldurmaları istenebilir. Bu araçlar, sağlık hizmeti sağlayıcılarının cinsel işlev bozukluğunun birey üzerindeki boyutunu ve etkisini anlamalarına yardımcı olur.
• Uzmanlaşmış Testler: Bazı durumlarda cinsel işlevin belirli yönlerini daha ayrıntılı değerlendirmek için erektil işlev testleri, penil Doppler ultrasonu veya sinir iletim çalışmaları gibi özel testler önerilebilir.
• Psikososyal Değerlendirme: Cinsel işlev bozukluğunun potansiyel psikolojik etkisi göz önüne alındığında, cinsel zorluklara katkıda bulunabilecek depresyon, anksiyete, ilişki sorunları veya beden imajı kaygıları gibi faktörleri değerlendirmek için psikososyal bir değerlendirme yapılabilir.
• İşbirliğine Dayalı Bakım Planlaması: Değerlendirmenin bulgularına dayanarak sağlık hizmeti sağlayıcıları, cinsel işlev bozukluğunun hem fiziksel hem de psikolojik yönlerini ele alan özel bir tedavi planı geliştirmek için işbirliği yapacaktır.

Tedavi

MS erkeklerde cinsel işlev bozukluğunun tedavisi tipik olarak durumun hem fiziksel hem de psikolojik yönlerini ele almayı amaçlayan multidisipliner bir yaklaşımı içerir. MS’li erkeklerde cinsel işlev bozukluğunu yönetmek için kullanılan bazı yaygın stratejiler şunlardır:

İlaçlar:

• Erektil Disfonksiyon (ED): Sildenafil (Viagra), tadalafil (Cialis) veya vardenafil (Levitra) gibi ağızdan alınan ilaçlar, penise kan akışını artırarak ereksiyon fonksiyonunu iyileştirmek için reçete edilebilir. Bazı durumlarda alprostadil gibi ilaçları içeren enjeksiyonlar veya fitiller önerilebilir.
• Boşalma Disfonksiyonu: Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) veya trisiklik antidepresanlar gibi ilaçlar, özellikle erken boşalma veya gecikmiş boşalma gibi boşalma sorunlarını yönetmek için reçete edilebilir.

Hormon Tedavisi:

• Hormonal dengesizliklerin cinsel işlev bozukluğuna katkıda bulunması durumunda hormon replasman tedavisi (örn. testosteron replasmanı) düşünülebilir.

Danışmanlık ve Psikoterapi:

• Bireysel veya çift danışmanlığı, kaygı, depresyon, stres gibi psikolojik faktörlerin veya cinsel işlevi etkileyebilecek ilişki sorunlarının ele alınmasına yardımcı olabilir.
• Cinsel aktiviteyle ilgili olumsuz düşünce kalıplarını veya performans kaygısını gidermek için bilişsel-davranışçı terapi (BDT) teknikleri kullanılabilir.

Eğitim ve Destek:

• Hem hastalara hem de partnerlerine cinsel işlev ve MS hakkında bilgi ve eğitim sağlanması endişelerin hafifletilmesine ve iletişimin geliştirilmesine yardımcı olabilir.
• Destek grupları veya akran danışmanlığı, cinsel işlev bozukluklarıyla başa çıkma ve MS ile ilgili zorlukları yönetme konusunda değerli duygusal destek ve pratik tavsiyeler sunabilir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri:

• Düzenli egzersiz, dengeli beslenme, stres yönetimi teknikleri ve yeterli uykuyu içeren sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek, genel refahın iyileştirilmesine yardımcı olabilir ve cinsel işlevi olumlu yönde etkileyebilir.
• Cinsel işlev bozukluğunu ve diğer MS semptomlarını şiddetlendirebilecek alkol, tütün ve eğlence amaçlı uyuşturuculardan kaçınmak.

Yardımcı cihazlar:

• Ciddi veya dirençli ereksiyon bozukluğu olan erkekler için vakumlu ereksiyon cihazları veya penis implantları gibi cihazlar düşünülebilir.
• Erektil fonksiyonu veya boşalmayı iyileştirmek için titreşimli stimülasyon cihazları veya penis halkaları da kullanılabilir.

Alternatif terapiler:

• ESWT, PRP, kök hücre ve eksozom tedavisi

Penis protezi:

• Diğer tedavilere yanıt vermeyen multipl skleroza bağlı ED’li erkekler için penil protez implantasyonu uygun bir seçenektir.

Özet

Cinsel işlev bozukluğu, kronik nörolojik bir durum olan MS’li erkekler arasında yaygın bir sorundur. MS, cinsel uyarılma ve performansla ilgili olanlar da dahil olmak üzere çeşitli vücut fonksiyonlarını etkileyebilir. MS’li erkekler sertleşme bozukluğu, libido azalması ve boşalma sorunları gibi zorluklar yaşayabilir. Bu cinsel işlev bozuklukları yaşam kalitesini ve yakın ilişkileri önemli ölçüde etkileyebilir. Tedavi seçenekleri ilaçları, danışmanlığı ve yaşam tarzı değişikliklerini içerebilir ancak MS’in karmaşık doğası ve sinir sistemi üzerindeki etkileri nedeniyle yönetimi zor olabilir.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı

İstanbul- TÜRKİYE