Fibromiyalji, yaygın kas-iskelet sistemi ağrısı, yorgunluk ve bilişsel bozukluklarla karakterize kronik bir ağrı bozukluğudur. Fiziksel semptomlarının ötesinde, fibromiyalji hastalarının yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen cinsel sağlık, klinik pratikte sıklıkla göz ardı edilen bir konudur. Pek çok hasta, hem fizyolojik hem de psikolojik faktörlere bağlı olarak azalmış libido, cinsel işlev bozuklukları ve ilişkilerde gerginlik yaşamaktadır. Bu makalede fibromiyaljili bireylerdeki cinsel sorunların nedenleri, tanısal zorlukları ve tedavi seçenekleri ele alınmakta; hasta bakımında bütüncül ve empatik bir yaklaşımın gerekliliği vurgulanmaktadır.

Fibromiyalji Nedir?

Fibromiyalji, vücutta yaygın ağrıya neden olan uzun süreli (kronik) bir bozukluktur. Diğer semptomlar şunları içerebilir:

• Kas ve eklem sertliği
• Dinlenme ya da uykudan sonra bile yorgunluk
• Uyku bozuklukları
• Bilişsel sorunlar (“fibro-sis”): hafıza sorunları, odaklanma güçlüğü
• Ağrı, dokunma, ışık, ses veya sıcaklığa karşı hassasiyet
• Anksiyete ve depresyon gibi ruh hali bozuklukları

Nedeni: Kesin nedeni bilinmemektedir, ancak beynin ve sinir sisteminin ağrı sinyallerini anormal şekilde işlemesiyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. Stres, enfeksiyonlar veya fiziksel travmalar bu durumu tetikleyebilir ya da kötüleştirebilir.

Tanı: Fibromiyalji için özel bir test yoktur. Tanı genellikle semptomlara dayanarak ve diğer hastalıklar dışlanarak konulur.

Tedavi: Kesin bir tedavisi olmamakla birlikte; ilaçlar, egzersiz, stres yönetimi, terapi ve yaşam tarzı değişiklikleri ile semptomlar kontrol altına alınabilir.

Fibromiyalji kadınlarda daha yaygındır ve genellikle orta yaşta başlar, ancak her yaşta görülebilir.

Fibromiyalji hastalarında sık görülen cinsel sorunlar

Fibromiyalji hastaları, hem fiziksel hem de duygusal yönleri etkileyen çeşitli cinsel sorunlar yaşayabilir. Bu sorunlar çok faktörlüdür ve ağrı, yorgunluk, ruh hali bozuklukları ve benlik algısı ile ilişkilidir.

Yaygın Cinsel Sorunlar:

1. Azalmış Libido (Cinsel İstek Eksikliği): En sık bildirilen sorunlardandır. Kronik ağrı, yorgunluk ve depresyon, cinsel ilgi kaybına neden olabilir.
2. Disparoni (Cinsel İlişki Sırasında Ağrı): Kas hassasiyeti, eklem sertliği ve aşırı duyarlılık, özellikle kadınlarda fiziksel yakınlığı ağrılı hale getirebilir.
3. Orgazma Ulaşmada Zorluk: Nörolojik değişiklikler ve ilaç yan etkileri uyarılma ve orgazmı zorlaştırabilir.
4. Yorgunluk ve Enerji Eksikliği: Sürekli yorgunluk, cinsel aktiviteye katılmayı ve bundan zevk almayı zorlaştırır.
5. Vajinal Kuruluk (Kadınlarda): Hormon değişiklikleri, ilaçlar (ör. antidepresanlar) veya anksiyete nedeniyle ilişki sırasında rahatsızlığa yol açabilir.
6. Erektil Disfonksiyon (Erkeklerde): Az çalışılmış olsa da, fibromiyaljili erkeklerde kronik ağrı, depresyon ve ilaçlar ED’ye katkıda bulunabilir.
7. Olumsuz Beden Algısı ve Düşük Özsaygı: Fiziksel kısıtlılıklar ve duygusal sıkıntı, özgüvenin azalmasına ve cinsellikten kaçınmaya neden olabilir.
8. Anksiyete ve Depresyon: Cinsel işlev ve tatmini ciddi şekilde etkileyebilir.
9. İlişki Gerginliği: Cinsel sorunlar, partnerler arasında hayal kırıklığına, iletişim sorunlarına ve duygusal uzaklığa neden olabilir.

Cinsel işlev bozukluğu sadece fiziksel ağrıdan değil, aynı zamanda duygusal durum, hormonal denge ve ilişkisel dinamiklerle de yakından ilişkilidir. Bu sorunların çözümü, tıbbi, psikolojik ve çift terapilerini içeren bütüncül, çok disiplinli bir yaklaşımı gerektirir.

Fibromiyalji hastalarında cinsel sorunların nedenleri

Cinsel sorunların nedenleri karmaşıktır ve biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin bir kombinasyonunu içerir.

1. Kronik Ağrı ve Kas Hassasiyeti
   • Özellikle pelvik bölge, sırt ve uyluk gibi cinsel aktivitede rol oynayan bölgelerde ağrı fiziksel yakınlığı zorlaştırabilir.
   • Hareket ya da dokunma sırasında ağrı, cinsel temastan kaçınmaya yol açabilir.
2. Yorgunluk ve Uyku Bozuklukları
   • Fibromiyaljinin temel belirtilerindendir. Cinsel aktivite için enerji ve motivasyonu azaltır.
   • Kötü uyku kalitesi yorgunluğu artırır, libidoyu düşürür.
3. Hormonel ve Nörokimyasal Dengesizlikler
   • Serotonin, dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin düzensizliği hem ağrı algısını hem de cinsel isteği etkiler.
   • Östrojen veya testosteron gibi hormonların düşüklüğü cinsel işlevi bozabilir.
4. Psikolojik Faktörler
   • Depresyon ve anksiyete yaygındır ve cinsel isteği/tatmini azaltır.
   • Kronik hastalık veya kilo değişimi nedeniyle beden algısı sorunları yaşanabilir.
   • Duygusal sıkıntı uyarılma ya da orgazma ulaşmayı engelleyebilir.
5. İlaç Yan Etkileri
   • Antidepresanlar (SSRI, SNRI), kas gevşeticiler, ağrı kesiciler gibi ilaçlar:
     • Libido azalması
     • Vajinal kuruluk veya erektil disfonksiyon
     • Orgazm güçlüğü gibi yan etkilere yol açabilir.
6. İlişki ve Sosyal Sorunlar
   • Kronik hastalık ilişkileri zorlayabilir, cinsel yakınlık ve iletişim azalabilir.
   • Partnerlerin fiziksel sınırlamaları anlamakta zorlanması, suçluluk ve stres yaratabilir.
7. Otonom Sinir Sistemi Bozukluğu
   • Fibromiyalji, kan akışı, vajinal kayganlık ve genital hassasiyet gibi cinsel işlevler için gerekli süreçleri etkileyebilecek otonom disfonksiyonla ilişkilidir.

Fibromiyalji hastalarında cinsel sorunların tanısı

Cinsel işlev bozukluğunun tanısı çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Bu sorunlar genellikle utanma veya farkındalık eksikliği nedeniyle dile getirilmez, bu yüzden sağlık çalışanları rutin bakımda bu konuları aktif şekilde sorgulamalıdır.

1. Hasta Hikayesi ve Semptom Değerlendirmesi
   • Cinsel öykü: Libido, uyarılma, orgazm ve ilişki sırasında ağrı hakkında sorular.
   • Fibromiyalji semptomlarının değerlendirilmesi: Yorgunluk, ağrı şiddeti, uyku bozuklukları, kullanılan ilaçlar.
   • Süre ve etkiler: Sorunların süresi, yaşam kalitesine ve ilişkilere etkisi.
2. Standart Anketlerin Kullanımı
   • Kadınlar için: Female Sexual Function Index (FSFI)
   • Erkekler için: International Index of Erectile Function (IIEF)
   • Diğerleri:
     • Beck Depresyon Ölçeği (BDI)
     • Genelleştirilmiş Anksiyete Ölçeği (GAD-7)
3. Fizik Muayene
   • Pelvik ağrı, hassasiyet veya kas-iskelet kısıtlamaları açısından değerlendirme.
   • Kadınlarda jinekolojik muayene; erkeklerde ürolojik değerlendirme yapılabilir.
4.  Laboratuvar Testleri
   Katkıda bulunan faktörleri dışlamak veya tespit etmek için:

• Hormon düzeyleri: Östrojen, testosteron, tiroid hormonları, prolaktin
• Kan testleri: Anemi, vitamin eksiklikleri veya diğer sistemik durumları kontrol etmek için
• İlaç incelemesi: Cinsel fonksiyonu etkileyebilecek ilaçları belirlemek (örneğin, SSRI’lar, opioidler)
• Psikolojik ve İlişki Değerlendirmesi

• Özellikle anksiyete, depresyon, travma geçmişi veya beden algısı sorunları açısından ruh sağlığı durumunu değerlendirmek
• İlişki dinamiklerini, partnerle iletişimi ve duygusal yakınlığı tartışmak
•  Gerekirse Uzman Yönlendirmesi

• Romatolog: Fibromiyalji yönetimi için
• Cinsel terapist veya psikolog: Duygusal ve ilişkiye dair konular için
• Jinekolog veya ürolog: Detaylı cinsel sağlık değerlendirmesi için
• Fizyoterapist: Pelvik taban sorunları veya cinselliği etkileyen kas-iskelet ağrısı için

Fibromiyalji hastalarında cinsel sorunların tedavisi

Fibromiyalji hastalarında cinsel işlev bozukluğunun tedavisi, kronik ağrı, yorgunluk, ruh hali bozuklukları, ilaç yan etkileri ve ilişki sorunları gibi temel nedenleri ele alan bütüncül, çok disiplinli bir yaklaşım gerektirir. Tedavi bireyselleştirilmeli ve hem fiziksel hem psikolojik iyilik haline odaklanmalıdır.

1. Ağrı ve Fibromiyalji Semptomlarının Yönetimi
Fibromiyalji semptomlarının yönetimi cinsel fonksiyonun iyileştirilmesinde temel oluşturur.

• İlaçlar:
  • Pregabalin, duloksetin, milnasipran: Ağrıyı azaltabilir ve ruh halini iyileştirebilir.
  • Düşük doz trisiklik antidepresanlar (örneğin, amitriptilin): Ağrı ve uyku için faydalı olabilir.
  • SSRI’lar ve opioidler cinsel fonksiyonu kötüleştirebileceğinden kaçınılmalı veya dikkatle izlenmelidir.
• İlaç dışı stratejiler:
  • Aerobik ve güçlendirme egzersizleri: Enerjiyi artırır, ruh halini iyileştirir ve ağrıyı azaltır.
  • Uyku hijyeni: Daha iyi uyku yorgunluğu ve cinsel ilgiyi olumlu etkiler.
  • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Hastaların ağrı ve stresi yönetmesine yardımcı olur, yaşam kalitesini artırır.

2. Cinsel İşlev Bozukluklarına Özgü Tedaviler

• Kadınlar için:
  • Vajinal nemlendiriciler ve kayganlaştırıcılar: Vajinal kuruluk veya ilişki sırasında ağrı için.
  • Lokal östrojen tedavisi (uygun ise): Menopoz sonrası vajinal atrofi için.
  • Pelvik taban fizyoterapisi: Kas gerginliği veya cinselliği engelleyen ağrı için.
• Erkekler için:
  • Fosfodiesteraz-5 inhibitörleri (örneğin sildenafil): Erektil disfonksiyon için.
  • Kardiyovasküler sağlık, testosteron düzeyleri veya ilaç yan etkileri gibi katkıda bulunan faktörlerin ele alınması.

3. Psikolojik ve Duygusal Destek

• Cinsel terapi veya çift danışmanlığı:
  • Hastalar ve partnerlerin iletişim ve yakınlıklarını geliştirmelerine yardımcı olur.
  • Cinsellikle ilgili anksiyeteyi azaltma ve duygusal yakınlık kurma tekniklerini öğretir.
• Ruh sağlığı tedavisi:
  • Depresyon ve anksiyeteyi yönetmek için antidepresanlar veya psikoterapi.
  • Beden algısı danışmanlığı: Özsaygı ve özgüveni artırmak için.

4. İlişki ve İletişimin Güçlendirilmesi

• Partnerler arasında ihtiyaçlar, sınırlamalar ve beklentiler hakkında açık diyalogu teşvik edin.
• Daha az ağrı ve yorgunluğun olduğu zamanlarda cinsel aktivite planlamayı veya rahatsızlığı azaltacak pozisyonları önerin.

5. Yaşam Tarzı ve Destekleyici Terapiler

• Yoga, meditasyon veya farkındalık teknikleri: Stresi azaltır, beden farkındalığını ve rahatlamayı artırır.
• Hasta eğitimi: Fibromiyalji ve cinsel sağlık arasındaki bağlantı hakkında bilgi vererek suçluluk duygusunu azaltır ve aktif problem çözmeyi teşvik eder.
• Destek grupları: Benzer deneyimleri paylaşanlardan duygusal destek ve pratik öneriler sağlar.

Özet

Fibromiyalji hastalarında cinsel sorunlar yaygındır ancak sıklıkla göz ardı edilir. Azalmış libido, ilişki sırasında ağrı, yorgunluk ve duygusal sıkıntılar; kronik ağrı, hormonal dengesizlikler, psikolojik faktörler ve ilaç yan etkilerinden kaynaklanır. Tanı; klinik görüşmeler, fizik muayene ve standart anketlerle kapsamlı bir yaklaşım gerektirir. Tedavi; fibromiyalji semptomlarını yönetmeye, psikolojik iyiliği sağlamaya, ilişki dinamiklerini geliştirmeye ve pelvik taban terapisi, cinsel danışmanlık veya ilaç ayarlamaları gibi hedefe yönelik yöntemlere odaklanır. Çok disiplinli ve empatik bir yaklaşım, hastaların cinsel sağlığını ve genel yaşam kalitesini artırmak için elzemdir.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK
Ürolog
İstanbul – TÜRKİYE