Cinsel yolla bulaşan hastalıklar (CYBH), korunmasız cinsel ilişki yoluyla hasta kişilerden karşı tarafa bulaşan hastalıklardır. Bu hastalıklar genellikle cinsel ilişki sırasında geçmesine rağmen bunun dışında kan ve kan ürünleri, cerrahi müdahaleler sırasında veya hasta anneden doğum esnasında bebeğe geçiş te mümkündür.

Bu makalemde cinsel yolla bulaşan hastalıkların, tanı, belirtileri (semptomlar), korunma yöntemleri ve tedavisinden bahsedeceğim.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklarda bulaşma nasıl olur?

Cinsel yolla geçen hastalıklar (seksüel yolla geçen hastalıklar, sexual transmitted diseases, STDs) veya seksüel yolla geçen enfekssiyonlar (sexual transmeitted infections, STIs), cinsel ilişki yolu ile bulaşan hastalıklardır.

• Cinsel ilişki: Bulaşma genellikle vaginal, anal veya oral yolla ilişki sonucu olur, bazen de cilt yoluyla (herpes virüsü, HPV, gibi).
• Ameliyatlar: Cerrahi işlemler sırasında sterilizasyona uyulmayan durumlarda ameliyat malzemeleri ile de bu hastalıklar geçebilir.
• Hamilelik ve doğum: Ayrıca hamilelik sırasında veya doğum esnasında anneden çocuğa geçebilir.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar kan ve tükrük yoluyla da geçer mi?

Evet bu hastalıklar kan, kan ürünleri ve tükrük yoluyla da geçebilimektedir.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklara hangi bölüm bakar?

Cinsel yolla bulaşan hastalıklara eğer kadın ise kadın doğum uzmanı, erkekse Üroloji uzmanının bakması daha uygun olur. Gerekirse ilgili başka bölümlerin de fikri alınır.

Seksüel (cinsel) yolla geçen hastalık etkenleri nelerdir?

Cinsel yolla bulaşan hastalık etkenleri vücutta hastalık yapan diğer etkenlerle aynıdır. Virüslar, bakteriler ve parazitler cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara yol açarlar.

Bakteriler: Gonokoklar, nongonokoksik bakteriler

Viruslar: Hepatit virüsü, HIV, HPV, herpes simples virusu

Parazitler: Trichomonas vaginalis

En sık cinsel yolla bulaşan hastalıklar hangileridir?

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar değişik etkenlere bağlı olarak farklı klinik tablolarla karşımıza çıkabilir. Günlük pratikte en sık karşılaştığımız cinsel yolla bulaşan hastalıklar şunlardır:

• Gonore (bel soğuklıuğu)
• Klamidia (chlamidia)
• Genital herpes
• AIDS/HIV
• HPV
• Sifiliz
• Pubic lice (kasık biti)
• Trichomoniasis (Trichomonas vaginalis etken)
• Bakteriyel vaginosis
• Hepatit
• HPV (human papillomavirus)
• PID (pelvic inflammmatory disease)

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar hangi cinste sık görülür?

Bu hastalıklar hem erkek hem de kadınlarda görülebilir. Eğer hastalık hamile kadınlarda görülürse çocuk ta hastalıktan etkilenebilir. Genellikle hastalığı taşıyan bayanlarla cinsel ilişki sonrası erkeklere geçme daha sık rastlanır.

Cinsel yolla bulaşan hastalık belirtileri nelerdir?

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar her zaman belirti (semptom) vermez, bazen de çok az belirti verirler. Bu hastalarda sık görülen belirtiler (şikayetler) şunlardır:

• Erkeklerde penisten iltihaplı akıntı
• Kadınlarda vajinadan iltihaplı akıntı
• Kadınlarda vaginal kokulu akıntı
• İdrar yaparken yanma, ağrı (disüri)
• Genital bölgelerde kızarıklık ve kaşıntı
• Karın alt kısmında bazen ağrı
• Ağız içi veya dudak çevresinde kabarcıklar veya yaraların bulunması
• Anal kaşıntı, ağrı veya kanama
• Ateş

Klamidia (chlamydia) enfeksiyonuna bağlı belirtiler nelerdir?

Klamidiaya bağlı gelişen cinsel hastalıkları erken evrelerde anlamak zordur. Bu mikroorganizmaya maruz kalanlarda belirtiler geç başlar. Genellikle hastalık belirtileri mikrobun alınmasından 1-3 hafta sonra görülür. Bu belirtiler:

• İdrar yaparken yanma
• Üretrada kaşıntı hissi
• Üretrada dokunmakla ağrı
• Karın ağrısı: Genellikle karın alt kısımlarında olur, çok ciddi ağrılar şeklinde değildir.
• Kadın hastalarda vajinal akıntı
• Erkeklerde penisten akıntı
• Bayan hastalarda ilişki sırasında vajinal ağrı olabilir.
• Zaman zaman kadın hastalarda vajinal kanamalar olabilir
• Erkeklerde testislerde ağrı, rahatsızlık hissi gibi şikayetler olabilir.

Gonokokal enfeksiyona bağlı şikayetler nelerdir?

Gonokokal enfeksiyonlar genital sistem, ağız, boğaz, göz ve anal bölgede olabilir. Belirtiler genellikle enfekte kişi ile korunmasız ilişkiden 10 gün sonra ortaya çıkar. Gonokokal enfeksiyona bağlı belirtiler:

• Erkeklerde penis, kadınlarda vajenden iltihaplı akıntı
• İdrar yaparken yanma, kaşıntı, üretrada ağrı
• Kadınlarda aşırı adet kanaması
• Testislerde ödem ve ağrı olabilir
• Anüste ve çevresinde kaşıntı olabilir

Trikomonas vaginalis enfeksiyonuna bağlı semptomlar nelerdir?

Bu hastalık, Trichomonas vaginalis denen bir parazit tarafından oluşturulur. Enfekte hastalarla ilişki sonucu bulaşır. Hasta bayanların vajinasında bulunur ve ilişki ile erkeğe geçer. İlişki sonrası ortalama 5-28 gün sonra belirtiler ortay çıkar. Belirtiler:

• Kadınlarda yeşilimsi, sarımsı kokulu vaginal akıntı
• Vaginal kaşıntı
• Erkeklerde üretrada kaşıntı, irritasyon
• İlişki sırasında vajinal ağrı
• Erkekte idrar yaparken yanma
• Üretarl kaşıntı, ağrı
• Erkekte üretral akıntı

HIV sonucu oluşan enfeksiyonlarda belirtiler nelerdir?

HIV, human immunodeficiency virüs’un neden olduğu bir hastalıktır. HIV virüsü organizmanın virüs, bakteri ve mantarlara karşı direncini azaltarak AIDS hastalığının ortaya çıkmasına neden olur. Belirtileri erken ve geç olmak üzere iki grupta inlemek mümkündür.

Erken belirtiler

HIV virüsü alan kişilerde belirtiler 2-6 hafta sonra soğuk algınlığı gibi belirtiler görülür. Ciddi belirtiler 10 yıl kadar sonra ortaya çıkar. Erken belirtiler:

• Değişik derecelerde ateş görülebilir
• Başağrısı
• Boğaz ağrısı, bazen yeme içme sırasında zorlanma
• Lenf bezlerinde şişme, ağrı
• Vücutta deride döküntüler
• Günlük hayatta çabuk yorulma
• İshal
• Kilo kaybı (zayıflama)
• Öksürük, nefes alıp vermede zorlanma gibi akciğer belirtileri

Geç belirtiler

• Nedeni tam anlaşılamayan ciddi yorgunluk
• Gece terlemeleri
• Uzun süre üşüme, titreme ve yüksek ateş bulguları
• Lenf bezlerinde uzun süreli şişme (3-4 aydan fazla)
• Uzun süreli açıklanamayan ishal şikayetleri
• Uzun süreli açıklanamayan baş ağrıları
• Fırsatçı enfeksiyonlar (normalde vücutta olan ancak enfeksiyon yapmayan mikropların neden olduğu enfeksiyonlar)

Genital herpes hastalığının belirtileri nelerdir?

Genital herpes, herpes simpleks virüsü (HSV) derideki açık olan yaralardan veya mukozalardan geçen bulaşıcı bir hastalıktır.

Belirtileri:

• Genital ve anal bölgede küçük ülserler veya kabarcıklar
• Genital bölgede, anal bölgede, kasıklarda ağrı ve kaşıntı görülebilir.

Human papilloma virüs (HPV) enfeksiyonu ve belirtileri

HPV, human papilloma virüsü tarafından oluşturulan bir hastalıktır. Bazı tipleri kadınlarda rahim ağrı kanserlerine neden olur, bazı tipleri genital bölgede siğillere yol açar. Belirtiler:

• Genital bölgede küçük, cilt ile ayni renkte veya bazen gri küçük lezyonlar
• Değişik boyutlarda genital bölge cildinde siğiller
• Genital bölgede kaşıntı veya rahatsızlık hissi
• Cinsel ilişki sırasında kanama
• Bazen ağız ve boğazda benzer şekilde siğiller görülebilir

Hepatit belirtileri nelerdir?

Hepatit A, B ve C karaciğeri tutarak enfeksiyona neden olan bulaşıcı hastalıklardır. Hastalığın belirtileri değişiktir, bazen hiç belirti vermeyebilir, bazen de haftalar sonra bazı şikayetlere yol açar;

• Genel bir yorgunluk hali
• Bulantı kusma
• Özellikle karaciğer bölgesinde karın sağ üst kısmında ağrı, rahatsızlık hisisi
• İştahsızlık
• Değişik derecelerde yüksek ateş
• Açıklanamayan kas ve eklem ağrıları
• Koyu renkli idrar
• Deride kaşıntı
• Genel olarak vücutta deride ve gözlerde sarılık hali

Sifiliz hastalığının belirtileri nelerdir?

Genital böle, cilt ve mukoz memebranları, bazen de sinir sistemi ve kalbi tutan bir hastalıktır. Erken, geç dönem ve nörosifiliz evrelerinde farklı belirtiler ile kendini gösterir.

Erken dönem sifiliz belirtileri

• Yüksek ateş
• Lenf bezlerinde büyüme ve ağrı
• Genel yorgunluk hali
• Vücudun değişik bölgelerinde, avuç içi, ayak tabanında kırmızımsı, kahverengi değişik büyüklüklerde yara ve döküntüler

Geç dönem sifiliz belirtileri

• Uyuşukluk
• Felç gelişebilir
• Görme kayı olabilir
• Demans veya demans benzeri durumlar görülebilir
• Hastalarda koordinasyon sorunu olabilir

Sinir sistemi tutulursa nörosifiliz gelişir. Nörosifiliz belirtileri:

• Bazen ciddi olabilen geçmeyen baş ağrıları
• Davranış değişiklikleri olabilir
• Hastaların hareketlerinde sorunlar olabilir.

Ne zaman doktora gidilmeli?

Korunmasız cinsel ilişkide bulunan kişiler üretral akıntı, genital gölgede ülserler, sivilceler çıkması durumunda; kadınlarda kokulu vajinal akıntı ve ilişki sırasında ağrı varsa, iç çamaşırda leke bırakan kendiliğinden gelen akıntı, üretrada yanma ve kaşıntı varsa mutlaka bir Üroloğa başvurulmalıdır. Bazı hastalıklar temastan uzun bir süre sonra ortaya çıkabilir. Her ilişkiden sonra hastalık ortaya çıkmaz veya zaman alır. Enfeksiyon etkenine göre bu süreler değişmektedir.

Hastalığın teşhisi nasıl konur?

Cinsel yolla geçen hastalıkların tanısını koymak çok zor değildir. Anamnez (hastanın sorgulanması), hastanın muayenesi ve labaoratuvar testleri ile tanı kolayca konabilir.

• Anamnez (hastanın sorgulanması): Doktor mutlaka hastalara cinsel yaşamını, kan veya serum verilmesi, cerrahi işlemler, diş çekimi gibi işlemler yapılıp yapılmadığını sorgulamalıdır.
• Fizik muayene: Genital bölgenin muayenesi tanıda yardımcı olur
• Mikroskopik inceleme: İdrar ve akıntı örneklerinin mikroskobik incelenmesi, gerekirse kültür yapılmalıdır.
• Kan testi: AIDS/HIV gibi hastalıkların tanısında önemlidir.
• Özel testler: HPV, HPS gibi viral hastalıklara özel testler vardır. VDRL testi Sifiliz tanısında kullanılan bir testtir.
• Özel paket testler: Cinsel yolla bulaşan birden fazla etkenin gösterildiği üretral sürüntü ve idrar testleri mevcuttur. Androflor testi gibi.Bunlar sayesinde çok sayıda etken mikroorganizma gösterilebilir.

Gebelik ve cinsel yolla geçen hastalıklar

Bazı hastalıklar gebelikte ve doğum sırasında çocuğa geçebilir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar bu bakımdan hamilelikte daha ayrıntılı olarak değerlendirilmelidir.

• Bazı cinsel yolla bulaşan hastalıklar gebelik boyunca çocuğa geçe
• Sifiliz doğum öncesi anne karnındaki çocuklara geçebilir, düşük veya ölü doğuma neden olabilir
• Genital siğilller son derece seyrek olarak bebeğe geçebilir
• PID (pelvic inflammatory diseases) ilerde kadınlarda kısırlığa, ektopik gebeliğe neden olabilir
• Gebelikte özellikle HIV ve sifiliz varsa, CYBH ciddi komplikasyonlar olacağından mutlaka takip ve tedavi edilmelidir.

Cinsel yolla geçen hastalıklarda inkübasyon süresi ne kadardır?

Bu hastalıklarda kuluçka süresi (inkübasyon süresi) etkene göre değişir. İnsanlar hasta kişilerle korunmadan ilişkide bulunsalar belli süre sonra hastalık belirtileri ortaya çıkar. Cinsel yolla bulaşan hastalıklarda enfeksiyon etkenine göre ortalama kuluçka süreleri şu şekildedir:

• Klamidia trachomatis: 1-3 hafta
• Genital herpes: 2-12 gün
• Gonore: 1 gün-2 hafta
• Hepatit A: 2 hafta- 50 gün
• Hepatit B: 1-3 hafta
• Hepatit C: 2-26 gün
• HIV: 2-4 hafta
• HPV: 1 ay-10 yıl, tipe göre değişir
• Oral herpes: 2-12 gün
• Sifiliz: 3 hafta-20 yıl
• Trichomonas vaginalis: 5-28 gün

Cinsel yolla bulaşan hastalıkların komplikasyonları nelerdir?

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar eğer tedavi edilmezlerse ciddi komplikasyonlara neden olurlar. Bu komplikasyonlar şunlardır:

• Kasıklarda ağrı
• Gebelikte bazı komplikasyonlar görüle bilir
• Gözlerde tutulum olabilir
• Eklem hastalıkları görülebilir
• PID (pelvic inflammatory disease), özellikle kadınlarda görülür ve infertiliteye neden olabilir
• İnfertilite (hem erkek ve hem de kadınlarda kısırlık görülebilir)
• Kalp hastalıkları
• Bazı kanserlere yol açabilir: HPV ye bağlı kadınlarda rahim ağzı hanseri ve rektum kanseri gibi.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklarda risk faktörleri nelerdir?

Cinsel temasla bulaşan hastalıklarda risk faktörleri şunlardır:

• Korunmadan ilişkiye girmek
• Birden çok partnerle ilişkide bulunmak
• Daha önceden bu hastalıkları geçiren kişilerle ilişkide bulunmak
• Alkol ve uyuşturucu kullanımı olanlarda risk yüksektir
• Enjeksiyon yoluyla uyuşturucu kullananlarda HIV, hepatit B ve C görülme riski yüksektir.
• Genç yaşlarda risk daha yüksektir.

Cinsel yolla geçen hastalıklardan korunmak için nelere dikkat edilmelidir?

Seksüel temasla geçen hastalıklardan korunmak için dikkat edilmesi gereken hususlar:

• Hasta kişilerle ilişkiden uzak durmak
• İlişki sırasında kondom kullanmak
• Aşı: HPV ve Hepatit A ve B ye karşı aşı mevcuttur.
• Aşırı alkol ve ilaç bağımlılığı varsa azaltmak veya bırakmak
• Erkeklerin sünnet olması
• Bazı durumlarda ilişki öncesi koruyucu ilaç alımı: HIV riski yüksek olanlarda bu amaçla ilişki öncesi kullanımı önerilen bazı antiviral ilaçlar vardır.

Cinsel temasla geçen hastalıkların tedavisi nasıl olur?

Bu hastalıkların tedavisi etkene göre değişir.

• Antibiyotik tedavisi: Eğer hastalık etkeni bakteri veya parazit ise bunlara yönelik antibiyotik veya antiparazitik ajanlar Tedavinin süresi etkene göre değişir. Bazı durumlarda kombine antibiyotik tedavisi gerekebilir.
• Antiviral tedavi: Hastalık etkeni viruslar ise bu durumda antiviral ajanlar tedavide tercih edilir. Etkene göre tedavi süresi değişebilir.

Sonuç olarak; Cinsel yolla bulaşan hastalıklar günümüzde seksüel aktif bireyler arasında yaygın olarak görülür. Bilinçli davranılarak hastalıktan korunabilmek mümkündür. Hastalık bakteriyel, viral ve paraziter ajanlar tarafından oluşturulur. Erken dönemde uygun tedavilerle komplikasyonsuz tedavi imkanı vardır.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı