IgG4-ilişkili hastalık (IgG4-RH), IgG4-pozitif plazma hücrelerinin dokuya infiltrasyonu, storiform fibrozis ve genellikle artmış serum IgG4 seviyeleri ile karakterize kronik, sistemik, immün aracılı fibroenflamatuar bir hastalıktır. Bu durum pankreas, tükürük bezleri, gözyaşı bezleri, böbrekler, akciğerler ve lenf düğümleri gibi neredeyse tüm organ sistemlerini etkileyebilir.

Tanı; klinik bulgular, serolojik belirteçler (özellikle serum IgG4 seviyesi), görüntüleme yöntemleri ve histopatolojik doğrulamanın birleşimine dayanır. Hastalık genellikle kortikosteroid tedavisine iyi yanıt verir, ancak nüksler yaygındır ve bu durum uzun süreli takip ve bazen immünsüpresif tedavi gerektirir.

IgG4 nedir?

IgG4 (İmmünoglobulin G4), bağışıklık sisteminin enfeksiyonlarla savaşmak için ürettiği bir antikor türü olan IgG’nin dört alt sınıfından biridir. Antikorlar (immünoglobulinler olarak da adlandırılır) bakteriler, virüsler veya alerjenler gibi yabancı maddeleri tanır, bağlanır ve onları etkisiz hale getirir veya ortadan kaldırır.

İnsanlarda dört IgG alt sınıfı bulunur: IgG1, IgG2, IgG3 ve IgG4. Her biri bağışıklık fonksiyonlarında farklı roller üstlenir:

• IgG1, en yaygın olandır ve enfeksiyonlarla savaşmada oldukça etkilidir.
• IgG4, en az bulunan alt sınıftır (toplam IgG’nin %5’inden az) ve farklı davranışlar sergiler.

IgG4’ün Benzersiz Özellikleri:

• Diğer IgG alt sınıflarına göre iltihap tetikleme kapasitesi daha düşüktür.
• Bağlanma kollarını değiştirebilir, bu da onu “fonksiyonel olarak monovalent” yapar, yani bağışıklık yanıtlarını tetikleme kapasitesi azalır.
• Genellikle alerjiler veya kronik antijen maruziyeti gibi uzun süreli bağışıklık uyarımlarında ortaya çıkar.

Sağlıklı bireylerde IgG4, aşırı bağışıklık tepkilerini bastırmada düzenleyici veya koruyucu rol oynar. Ancak IgG4-ilişkili hastalıkta, bu normalde hafif olan antikor anormal derecede fazla üretilir ve çeşitli dokularda iltihap ve fibrozis ile ilişkilidir.

IgG4-ilişkili hastalıklar nelerdir?

IgG4-ilişkili hastalıklar (IgG4-RH), bağışıklık sisteminin aşırı IgG4 antikoru üretmesiyle karakterize nadir hastalıklardır. Bu durum, çeşitli organlarda iltihaplanma ve doku hasarına neden olur. Pankreas, tükürük bezleri, böbrekler, akciğerler gibi organlarda şişlik, kitleler veya fibrozis (skar oluşumu) gelişebilir.

Çoğunlukla kanser ya da enfeksiyonla karıştırılsa da, erken tanı konursa IgG4-RH genellikle kortikosteroid tedavisine iyi yanıt verir.

IgG4-ilişkili hastalıkların mekanizmaları

Hastalığın kesin patogenezi tam olarak anlaşılmamış olsa da, IgG4-RH hem humoral hem de hücresel bağışıklık mekanizmalarını içerir. Regülatör T hücreleri ile IL-10 ve TGF-β gibi sitokinlerin önemli rolleri olduğu düşünülmektedir. Tedavi edilmezse, fibrozise bağlı ilerleyici organ yetmezliği gelişebilir.

Başlangıçta otoimmün pankreatit bağlamında tanımlanan bu durum, artık çok çeşitli organ-spesifik hastalıkları kapsayan birleşik bir klinik tablo olarak kabul edilmektedir. Bunlara Mikulicz hastalığı, Riedel tiroiditi ve retroperitoneal fibrozis dahildir.

Yaygın IgG4-ilişkili hastalıklar (organlara göre)

• Pankreas: Tip 1 Otoimmün pankreatit
• Tükürük & Gözyaşı Bezleri: Mikulicz hastalığı
• Tiroid: Riedel tiroiditi
• Akciğer: IgG4-ilişkili akciğer hastalığı
• Böbrek: IgG4-ilişkili tubulointerstisyel nefrit
• Safra Yolları: IgG4-ilişkili sklerozan kolanjit
• Retroperiton: Retroperitoneal fibrozis (Ormond hastalığı)
• Aort: IgG4-ilişkili aortit/periaortit
• Lenf Düğümleri: IgG4-ilişkili lenfadenopati
• Santral Sinir Sistemi: Hipertrofik pakimeninjit

Ürolojik IgG4-ilişkili hastalıklar

IgG4-RH ile ilişkili ürolojik hastalıkların kısa özeti:

1. IgG4-ilişkili retroperitoneal fibrozis
   • Üreter çevresinde fibrozis gelişir, bu da tıkanıklık ve hidronefroza yol açabilir.
2. IgG4-ilişkili tubulointerstisyel nefrit (TIN)
   • Böbrek tübülleri ve interstisyel dokuda iltihap ve fibrozis.
3. IgG4-ilişkili prostatit
   • Nadir, ancak prostat büyümesi, idrar semptomları ve prostat kanserini taklit edebilir.
4. IgG4-ilişkili üreterit
   • Üreter duvarında kalınlaşma ve iltihaplanma; tıkanıklık veya hidronefroz oluşabilir.

Bu durumlar; yan ağrısı, alt idrar yolu semptomları veya böbrek yetmezliği ile kendini gösterebilir ve sıklıkla yanlışlıkla kanser veya enfeksiyon olarak tanı alabilir. Erken tanı ve tedavi (genellikle kortikosteroidler) kalıcı hasarı önlemek açısından kritik önemdedir.

Sık görülen belirtiler

Organlara göre değişebilecek yaygın belirtiler:

• Etkilenen organlarda ağrısız şişlik veya kitleler
• Ağız kuruluğu veya göz kuruluğu (tükürük/gözyaşı bezleri)
• Karın ağrısı veya sarılık (pankreas veya safra yolları)
• Yan ağrısı veya böbrek fonksiyon bozukluğu
• İdrar semptomları (prostat veya üreter tutulumu)
• Kilo kaybı, hafif ateş veya yorgunluk
• Lenf bezi büyümesi

Belirtiler, tutulan organa bağlı olarak oldukça farklılık gösterebilir. Pek çok vaka tesadüfen keşfedilir veya kanser/enfeksiyonla karıştırılır.

Tanı

IgG4-RH tanısının kısa özeti:

1. Klinik Bulgular
   • Organ büyümesi, kitleler veya disfonksiyon
2. Kan Testleri
   • Yüksek serum IgG4 seviyeleri (her zaman görülmeyebilir)
3. Görüntüleme
   • BT, MR veya PET ile organ büyümesi ya da fibrozis
4. Biyopsi (tanının anahtarı)
   • IgG4-pozitif plazma hücre infiltrasyonu
   • Storiform fibrozis ve oblitere edici flebit
5. Diğer hastalıkların dışlanması
   • Kanser, enfeksiyon veya diğer otoimmün hastalıkların dışlanması

Doğru tanı, klinik, radyolojik, serolojik ve histopatolojik bulguların birleşimini gerektirir.

Tedavi

IgG4-RH tedavisinin kısa özeti:

1. İlk basamak tedavi:
   • Kortikosteroidler (örneğin prednizon)
     → İltihap ve şişliği azaltır
     → Çoğu hasta iyi yanıt verir
2. Steroid koruyucu ilaçlar (nüks veya uzun süreli kullanımda):
   • Azatiyoprin, mikofenolat mofetil veya metotreksat
3. Biyolojik tedavi (dirençli ya da tekrarlayan vakalarda):
   • Rituksimab (anti-CD20 monoklonal antikor)
4. Destekleyici bakım:
   • Organ fonksiyonlarının izlenmesi (ör. böbrekler)
   • Komplikasyonların tedavisi (ör. üreter tıkanıklığının giderilmesi)

Prognoz/hastalığın seyri

IgG4-RH’nin prognozunun kısa özeti:

• Erken tanı ve tedaviyle genellikle iyi seyirlidir
• Çoğu hasta kortikosteroidlere iyi yanıt verir
• Nüksler yaygındır ve uzun süreli tedavi gerekebilir
• Gecikmiş tedavi, geri dönüşü olmayan organ hasarına yol açabilir
• Nadiren yaşamı tehdit eder, ancak organ fonksiyonu izlenmelidir

Özet

IgG4-ilişkili hastalık (IgG4-RH), çeşitli organlarda iltihap ve fibrozis ile karakterize nadir, kronik, bağışıklık aracılı bir hastalıktır. IgG4-pozitif plazma hücrelerinin infiltrasyonu ve genellikle yüksek serum IgG4 seviyeleri ile seyreder.

• Etkilenen organlar: Pankreas, tükürük bezleri, böbrekler, akciğerler, retroperiton, prostat ve diğerleri
• Belirtiler: Şişlik, kitleler, organ bozukluğu; genellikle kanser veya enfeksiyonu taklit eder
• Tanı: Klinik bulgular, kan testleri (IgG4), görüntüleme ve biyopsi
• Tedavi: Kortikosteroidler (ilk seçenek), immünsüpresanlar veya rituksimab
• Prognoz: Erken tedaviyle iyi; ancak nüksler yaygındır

Prof. Dr. Emin ÖZBEK
Ürolog
İstanbul – TÜRKİYE