İdrar yolu enfeksiyonu, böbrek, üreter, mesane ve üretrada meydana gelen enfeksiyondur. İdrar yolu enfeksiyonu yaşlı kadın ve erkeklerde sık görülür. Ama kadınlarda anatomik nedenlerden dolayı erkeklere nazaran enfeksiyon daha sık rastlanır ve tekrar eder. En sık idrar yolu enfeksiyonuna neden olan mikro organizma Escherichia coli (E. Coli) denen bakteridir. Bunun yanında sık tekrarlayan sistit rahatsızlığı genç bayanlarda da karşılaştığımız önemli sağlık sorunlarından birisidir.

Sistit te bir idrar yolu enfeksiyonudur. Bu yazımda kendi tecrübelerimiz ve genel literatür eşliğinde kadınlarda sık tekrarlayan sistit nedenlerini, korunma ve tedavi yöntemlerini anlatacağım.

Tekrarlayan sistit nedir?

Kronik sistit veya tekrarlayan sistit, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu kadınlarda sık karşılaştığımız Ürolojik bir sorundur. Her sistit kronik sistit veya tekrarlayan sistit demek değildir. Tekrarlayan sistit diyebilmek şikayetlerin süresi önemlidir.

Kronik idrar yolu enfeksiyonu (kronik sistit) tedavi ile iyileşmeyen veya tedavi sonrası yeniden ortaya çıkan enfeksiyondur. Uygun tedaviye rağmen iyileşmez veya iyileştikten sonra nüks eder. Genç erişkin bayanların yaklaşık 1/5’inde tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu vardır.

Kronik sistiti şu şekilde tanımlayabiliriz: Yılda üçten fazla veya 6 ayda 2 veya üzerinde mesane enfeksiyonu geçiren kişide kronik veya tekrarlayan sistit vardır.

Sistit belirtileri nelerdir?

İdrar yolu enfeksiyonu veya sistit tanısı koymak çok zor değildir. Hastaların anlattıkları ile kolayca tanı konabilir. İleri tetkike genellikle gerek yoktur. Sistit hastalarında başlıca sık idrara çıkma, ağrılı idrar yapma, ani idrara çıkma hissi ve mesane bölgesinde ağrı şikayetleri olur. İdrar yolu enfeksiyonu olan hastalar genellikle şu şikayetlerle doktora başvururlar;

• Sık idrara çıkma: İdrar yolu enfeksiyonu olan hastalarda sık görülen şikayetlerden birisidir. Genellikle idrar kanalında yanma hissi ile birlikte görülür.
• Ağrılı idrar yapma: Ağrılı idrar yapma veya disüri sık şikayetlerden birisidir. İdrar yaparken idrar kanalı boyunca yanma, kaşıntı, ağrı şeklinde his oluşur.
• Ani idrar hissi: Ani idrar hissi ve eğer geç kalırsa hastalarda idrar kaçırma olabilir.
• Bulanık, kokulu, kanlı idrar yapma: Enfeksiyonun şiddetine göre hastalar kokulu ve bulanık idrar şikayetiyle doktora başvurabilirler. Seyrek olarak idrarda kanama olabilir.
• Suprapubik ağrı: Mesane bölgesinde, karın alt kısmında ağrı varsa bu durumlarda sistiti düşünmek gerekir.
• Yan ağrısı: Yanda böbrek bölgelerine uyan kısımlarda ağrı olabilir.
• Stres: Sık tekrarlayan enfeksiyon hastalarda ciddi strese neden olarak yaşam kalitesini bozar, günlük işleri olumsuz etkilenir.

Eğer idrar yolu enfeksiyonu böbrekleri tutmuşsa şu şikayetler olabilir:

• Bulantı, kusma
• Yüksek ateş
• Üşüme- titreme
• Halsizlik-yorgunluk

Kronik sistit neden bayanlarda daha sık görülür?

Kadınlarda idrar yolu enfeksiyonlarının sık sık tekrarlamasının bazı nedenleri vardır. Bunların bir kısmı anatomik ve bir kısmı da endokrin nedenlerdir. Erkeklere göre bayanlarda enfeksiyonun sık tekrarlamasının nedenleri şunlardır;

• Üriner sistem taş hastalığı: Böbrek, mesane, üreter taşı gibi üriner sistem taşları sık tekrarlayan enfeksiyonlara neden olur. Bu durum hem erkek hem de bayan hastalar için önemlidir.
• Üretranın kısa olması: Kadınlarda üretranın uznuluğu ortalama 4-5 cm iken erkeklerde 18-20 cm kadardır. Bu şekilde kadın üretranın kısa olması nedeniyle mikroorganizmalar kolayca mesaneye ulaşır. Gene üretranın kadınlarda kısa olması cinsel ilişki sırasında mesaneye enfeksiyon ajanlarının geçmesine zemin hazırlar.
• Menapoz: Östrojen hormonu azalması enfeksiyona zemin hazırlar
• Mesane prolapsusu: Özellikle çok ve zor doğum yapmış bayanlarda mesanenin sarkması ve bunun sonucu olarak ta mesanenin tam olarak boşalamaması kadınlarda sık tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarına sebep olur.
• Üriner sistemde fonksiyonel problemler: Nörojen mesane gibi mesane rahatsızlıkları varsa bu kişilerde enfeksiyon daha sık görülür.
• Genetik nedenler: Sistit gelişmesine genetik yatkınlık olabilir
• Şeker hastalığı: Şeker hastası olan kişilerde idrar yolu enfeksiyonları ve kronik sistit rahatsızlıkları sık görülür.
• Sık cinsel ilişki: Genç yaştaki bayan hastalarda cinsel aktivite sırasında enfeksiyon ajanları kolayca mesaneye ulaşabileceğinden bunlarda sisitit rahatsızlığı sık sık tekrarlar.

Kronik sistit tanısı nasıl konur?

Hastalığın tanısını koymak zor değildir. Hastanın şikayetleri, ürolojik muayene ve laboratuvar ve radyolojik testlerle tanı konur.

• Anamnez: Hastanın şikayetleri tanıda önemlidir. Şikayetlerin başlangıcı, hastanın yaşam tarzı, genel sağlık durumu sorgulanır.
• İdrar testi: Basit olarak idrarın mikroskobik incelenmesi ile enfeksiyon tanısı konur.
• İdrar kültürü: Özellikle sık sık tekrarlayan ve dirençli enfeksiyonlarda idrar kültürü alıp sonuca göre etkili tedaviyi başlamak gerekir.
• Sistoskopi: Mesanenin endoskopik incelenmesidir. Bu işlem aktif enfeksiyonun olmadığı bir dönemde yapılmalıdır. Üretra ve mesane iç kısmı endoskopik olarak incelenir. İdrar yaparken yanma, sızı, sık idrar çıkma (irritatif şikayetler) mesanede karsinoma insitu (CIS) denen, sadece sistoskopi ile görülen kanser tipinde de görülür. Bu nedenle sistoskopi bu hastalığın ayırımında önemlidir.
• USG, CT: Tekrarlayan enfeksiyon nedenlerini (taş, doğumsal bozukluklar) araştırmak için radyolojik incelemeler bazı hastalarda gerekebilir.

Sistitin sık tekrarlamaması için ne gibi koruyucu önlemler alınmalıdır?

Sık sık idrar yolu enfeksiyonu geçiren bayan hastalar mutlaka bir üroloğa muayene olmalıdır. Rastgele ilaç kullanımı bakterilere direnç gelişmesi açısından doğru değildir. Ayrıca enfeksiyonun tekrarlamasına neden olan ve ancak cerrahi ile tedavisi mümkün olabilecek hastalıklar da gözden kaçmamış olur. Sık sık tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarının tekrarlamasını engellemek için hastalarımıza bazı tavsiyelerde bulunuruz. Bunlar bilimsel olarak geçerliliği olan genel kabul görmüş tavsiyelerdir. Bunlara azami uyum sağlayan hastalarda enfeksiyonun tekrarlaması ciddi derecede önlenebilir.

Sık tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu olan bayanların dikkat etmeleri gereken hususlar şunlardır:

• Sıvı alımını artırmak: Günlük sıvı alımı en az 2-3 litre olacak şekilde sıvı alınmalıdır. Bu şekilde mekanik olarak mikroorganizmaların mesaneye tutunması engellenir.
• Sık idrara çıkmak: Hastaların idrarlarını uzun süre tutmaları sık tekrarlayan sistitin nedenlerinden birisidir. 2-3 saatte bir idrara çıkarak mesanenin fazla idrarla dolu olması engellenirse sistit oluşumu engellemek mümkündür.
• Banyo değil duş almak: Kronik sistit yakınması olan hastalara hijyenik açıdan banyo yerine duş almalarını öneriyoruz. Bu şekilde mesaneye kısa üretradan mikropların geçmesi engellenmiş olur.
• Genital bölgeyi fazla travmatize etmeden bol su ile yıkamak: Genital bölge temizliği sistit korunmasında önemlidir. Hastalarımıza genital bölge temizliğini fazla travmatize etmeden ve mümkün olduğu kadar kimyasal kullanmadan ve bol ılık su ile yapmalarını öneriyoruz.
• Spermisid veya condom kullanmamak: Eğer erkek doğum kontrolü amacıyla sperm öldürücü kimyasallar veya kondom kullanıyorsa bunlar partner bayanda sistit için bir risk oluşturur. Özellikle sık sık sistit geçiren bayanlarda eşlerin bu yöntemleri kullanmaması uygundur.
• Seks sonrası ve öncesi idrara çıkmak: Bayanların cinsel ilişki öncesi ve sonrası idrar yapmaları, mesaneyi boşaltmaları sistitin sık tekrarlamasını önlemede etkili bir korunma yöntemidir.
• Genital bölgeye sprey gibi irritanları uygulamamak: Genital bölgelere tahriş edeceğinden parfüm, sprey gibi ürünlerin sıkılmaması gerekir.
• Dar kilot ve pantolon kullanmamak: Bayanların günlük yaşamlarında rahat kıyafetler kullanmaları sistit oluşumu ve tekrarlamasına karşı etkilidir.
• Önden arkaya doğru temizlik yapmak: Tuvalet temizliği idrar yolları enfeksiyonu tedavisinde önemlidir. Temizlik sırasında arkadan öne doğru değil önden arkaya doğru pet kullanılırsa perianal bölgedeki mikropların üretraya ve buradan da mesaneye geçiişi engellenmiş olur.

Kronik sistitin cerrahi tedavisi

Kronik sistitte cerrahi tedavi yani ameliyat tedavisi çok nadiren gerekir. Taş hastalığı veya ilaçla tedavisi mümkün olmayan anatomik nedenler varsa bunların ameliyatla tedavi edilmesi gerekir.

Kadınlarda sık sık sistit olmasına neden olan ve cerrahi gerektiren nedenler:

• İdrar yolunda taş hastalığı varsa: Mesanede veya böbrek, üreterde taş varsa bunların alınması gerekir.
• Üretra darlığı: Üretra darlığı olan hastalarda mesane tam boşalamaz ve bunun sonucu olarak ta hastalarda sık sık sistit nüks eder. Darlık varsa bunun mutlaka tedavi edilmesi gerekir.
• Mesane divertikülü: Mesane divertikülü, mesane iç kısmını döşeyen tabakanın (mukoza) mesane dışına doğru kesecikler şeklinde genişlemesidir. Bunların içinde idrar kalır ve boşalamazsa idrar yolu enfeksiyonu için bir risk oluşturur. Büyük kistlerin mutlaka alınması gerekir.
• Mesane prolapsusu: Vaginal yolla çok ve zor doğum yapan bayanlarda mesane sarkmasına bağlı idrar kesesi tam olarak boşalamaz ve bu durum sık sistit oluşmasına yol açar.
• Doğumsal anomaliler: Üriner sistemde doğuştan anatomik bozukluklzr varsa bunlar idrar akımını engelleyerek sık enfeksiyona ve taş oluşmasına neden olurlar. Bu gibi anomalilerin cerrahi olarak düzeltilmesi gerekir.

Sık sistit geçiren bayanlarda tedavi nasıl olur?

Sık sık sistit rahatsızlığı geçiren hastalarda tedavi ve proflaksi, idrar yollarına etkili antibiyotik ve antiseptiklerin kullanılması ile mümkündür. Bu ilaçların bilinçsiz şekilde kullanılması doğru değildir. Mutlaka bir Üroloğun muayenesi sonucu alınması gerekir. Biz bu hastalarımıza bu konu ile ilgili güncel tedavi yöntemlerini uyguluyoruz. Tekrarlayan sistit hastalarında uygulanan antiyotik tedavi protokollerini şu şekilde sıralayabiliriz;

• Düşük doz antibiyotik tedavisi: Sık tekrarlayan sistit hastalarında en az 6 ay olacak şekilde günlük düşük doz antibiyotik tedavisi gerekir. Bazen bu tedavi 2 yıla kadar uzatılabilir.
• İlişkiden sonra veya semptomlar başlayınca antibiyotik alımı: Eğer hastalar geç ve cinsel olarak aktif ise ilişkiden hemen sonra veya enfeksiyon şikayetleri başlayınca tek doz antibiyotik uygulaması.
• Vaginal östrojen tedavisi: Hastalar menapoz döneminde veya genç yaşta olmalarına rağmen her hangi bir nedenle overlerini kaybetmiş ve östrojen eksikliği varsa bunlarda sistit sık sık tekrarlar. Bu hastalarda mutlaka vajinal östrojen tedavisi gerekir.

Kronik sistitte bitkisel tedavi etkili mi?

Kadınlarda sık tekrarlayan sistitini bitkisel tedavi, alternatif tedavi yöntemleri gibi tedavi yöntemleri ile etkili bir tedavisi yoktur. Her ne kadar internet ortamında cranberry juice (kızılcık suyu) kullanımının sistite iyi geldiğine dair bilgiler olsa da bunların bilimsel temeli yoktur. Bitkisel tedavi yöntemlerinin etkili olduğuna dair uluslararası saygın tıp dergilerinde yayınlanmış bilimsel çalışmalar yoktur. Bu bakımdan hastalarımıza bu tür tedavileri önermiyoruz.  Bizim uyguladığımız tedavi, modern tıbbın onayladığı, etkinliği ispatlanmış ilaçlardır.

Sonuç olarak: kadınlarda sık tekrarlayan sistit durumlarında koruyucu önlemlere özen göstermek, uygun antibiyotik tedavisi ile hastalığın tedavisi ve tekrarlaması önlenebilmektedir. Eğer sistite neden olan altta yatan bir durum varsa mutlaka bu durumun tedavi edilmesi gerekir.

Prof Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı