Noktüri, gece boyunca bir veya daha fazla kez idrara çıkma ihtiyacı ile karakterize edilen bir tıbbi durumdur. Bu durum, uyku kalitesini ve genel sağlığı etkileyebilir. Noktüri genellikle yaşlı yetişkinlerde daha yaygın olsa da, idrar yolu enfeksiyonları, aşırı aktif mesane, diyabet, kalp hastalıkları veya yatmadan önce aşırı sıvı alımı gibi çeşitli nedenlerle her yaşta ortaya çıkabilir. Noktürinin yönetimi genellikle altta yatan sebebi ele almayı, yaşam tarzı değişikliklerini veya tıbbi tedavileri içerir.

Noktüri nedir, ne demektir?

Noktüri, gece boyunca bir veya daha fazla kez idrara çıkma ihtiyacı ile karakterize edilen bir tıbbi durumdur. Ara sıra gece idrara çıkma durumundan farklı olarak, noktüri sürekli bir sorun olup uykuyu bölebilir ve genel sağlığı olumsuz etkileyebilir. Bir hastalık yerine bir semptom olarak kabul edilir ve aşırı gece idrar üretimi, azalmış mesane kapasitesi veya diyabet, kalp yetmezliği ya da prostat sorunları gibi tıbbi durumlardan kaynaklanabilir.

Noktürinin nedenleri nelerdir?

Noktüri, gece sık idrara çıkma ihtiyacıyla karakterize edilir ve çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir. Noktüri kronik hale gelirse veya yaşam kalitesini önemli ölçüde etkilerse, bir üroloğa danışmak altta yatan nedeni belirlemek ve tedavi etmek açısından önemlidir. Noktüri nedenleri, idrar üretimi, mesane kapasitesi veya diğer sağlık durumlarına bağlı olarak kategorilere ayrılabilir:

Artmış İdrar Üretimi

• Gece Poliürisi (Nocturnal Polyuria): Gece boyunca aşırı idrar üretimi, genellikle şu nedenlerden kaynaklanır:
  • Konjestif kalp yetmezliği
  • Uyku apnesi
  • Yatmadan önce aşırı sıvı alımı
• Global Poliüri: Gün boyunca ve gece boyunca artan idrar üretimi ile ilişkilidir:
  • Diyabetes mellitus
  • Diyabetes insipidus
  • Yüksek sıvı tüketimi

Azalmış Mesane Kapasitesi

• Aşırı Aktif Mesane: Mesanenin daha sık kasılması, idrar yapma dürtüsünü artırır.
• Mesane Tıkanıklığı: Erkeklerde benign prostat hiperplazisi (BPH) gibi durumlar mesane kapasitesini azaltabilir.
• Mesane İltihabı: Enfeksiyonlar (idrar yolu enfeksiyonu, interstisyel sistit) veya tahrişten kaynaklanabilir.

Hormonel Değişiklikler

• Yaşlanma: Antidiüretik hormon (ADH) üretimindeki azalma, geceleri daha az yoğun idrar üretimine yol açabilir.
• Gebelik: Hormonal ve fiziksel değişiklikler idrara çıkma sıklığını artırır.

Yaşam Tarzı Faktörleri

• Kafein ve Alkol: Mesaneyi tahriş edebilir ve idrar söktürücü olarak işlev görebilir.
• Aşırı Akşam Sıvı Alımı: Yatmadan hemen önce büyük miktarda sıvı tüketmek.

Tıbbi Durumlar

• Kalp Yetmezliği: Gündüz tutulan sıvı, yatar pozisyondayken kan dolaşımına geri emilir ve gece idrar çıkışını artırır.
• Böbrek Bozuklukları: İdrar düzenlenmesini etkiler.
• Obstrüktif Uyku Apnesi: Bozulan uykudan kaynaklanan hormonal değişiklikler nedeniyle gece poliürisine neden olur.
• Ödem: Şişmiş bacaklardan gelen sıvı, yatar pozisyondayken yeniden dağılarak idrara çıkmayı artırır.

İlaçlar

• Diüretikler: Hipertansiyon veya ödem için kullanılan ilaçlar, özellikle akşam alındığında.
• Diğer ilaçlar: Kardiyovasküler veya mental sağlık durumları için kullanılan bazı ilaçlar idrar düzenini etkileyebilir.

Noktürinin tanısı, teşhisi nasıl konur?

Noktüri tanısı, kapsamlı bir değerlendirme yoluyla altta yatan nedenin belirlenmesini içerir. Bu süreç genellikle tıbbi geçmiş, fiziksel muayene ve tanısal testleri kapsar. İşte tanısal yaklaşımın genel bir özeti:

Tıbbi Geçmiş

Ürolog, aşağıdaki konuları soracaktır:

• Sıklık ve zamanlama: Geceleri ne sıklıkta idrara kalktığınız ve üretilen idrar miktarı.
• Belirtiler: Ağrı, sıkışma hissi veya idrar yapmada zorluk olup olmadığı.
• Sıvı alımı: Tüketilen sıvıların miktarı ve zamanlaması, özellikle kafein veya alkol.
• Uyku düzeni: Horlama veya aşırı gündüz yorgunluğu gibi uyku bozukluklarının belirtileri.
• Tıbbi durumlar: Diyabet, böbrek hastalığı, kalp yetmezliği veya prostat sorunları gibi mevcut ya da geçmiş hastalıklar.
• İlaçlar: Özellikle diüretikler olmak üzere idrar düzenini etkileyebilecek ilaçlar.
• Yaşam tarzı alışkanlıkları: Egzersiz, diyet ve gün içinde bacakları yukarıda tutma gibi alışkanlıklar.

Fiziksel Muayene

• Abdominal veya pelvik muayene: Mesanenin dolgunluğu veya hassasiyeti değerlendirilir.
• Prostat değerlendirmesi (erkeklerde): Benign prostat hiperplazisi (BPH) kontrolü için.
• Bacaklar: Şişlik (ödem) olup olmadığına bakılır; bu, sıvı yeniden dağılımını gösterebilir.

Tanısal Testler

• İdrar tahlili: Enfeksiyonlar, kan veya idrar bileşimindeki anormalliklerin kontrolü.
• Kan testleri: Böbrek fonksiyonu, glukoz seviyeleri ve elektrolit dengesini değerlendirme.
• Mesane günlüğü: Hastalardan birkaç gün boyunca sıvı alımı, idrara çıkma sıklığı ve idrar miktarlarını takip etmeleri istenebilir.
• İdrar sonrası artık idrar hacmi testi: Ultrason kullanılarak mesanede kalan idrar miktarını ölçer.
• Üroflometri: Mesane kaslarının zayıflığını veya tıkanıklığı tespit etmek için idrar akış hızını değerlendirir.

Gerekirse Uygulanacak Özel Testler

• Sistoskopi: Mesane ve üretranın anormalliklerini incelemek için.
• Uyku çalışması (polisomnografi): Obstrüktif uyku apnesi şüphesi varsa.
• 24 saatlik idrar toplama: Toplam idrar üretimini ölçmek ve gece poliürisini belirlemek için.

Ayırıcı tanı

Noktüri, bir hastalık değildir. Bir çok hastalığın belirtisidir. Ürolog uzmanı, noktüriyi bazı hastalıklardan ayırt etmelidir, Genellikle bu durumlar şunlardır:

• Poliüri (aşırı idrara çıkma) ve gece poliürisi
• Aşırı aktif mesane
• İdrar yolu enfeksiyonu (İYE)
• Erkeklerde prostatla ilişkili sorunlar
• Şeker hastalığı
• İdrar söktürücü (diüretik) kullanımı

Altta yatan neden belirlendikten sonra, tedavi etkili bir şekilde yönlendirilebilir.

Noktüri şikayeti olanlar nelere dikkat etmeliler?

Gece sık idrara çıkmak, altta yatan ciddi bir hastalığa bağlı değilse bazı önlemlerle kontrol altına alınabilir. Eğer bu önlemler yeterli olmazsa, mutlka bir üroloji uzmanına danışılmalıdır. Özellikle idrar yolu enfeksiyonu, prostat sorunları veya diyabet gibi durumlar araştırılmalıdır. Bu sorunu hafifletmek için evde alınabilecek önlemler şunlardır:

Sıvı Tüketimine Dikkat Etmek

• Akşamları sıvı tüketimini sınırlandırın
• Kafein ve alkol tüketimini sınırlayın

Diyet ve Beslenme Düzenlemesi

• Tuz tüketimini azaltın
• Diüretik gıdalardan kaçının

Uyku ve Alışkanlıklar

• Düzenli uyku rutini oluşturun
• Gece idrara çıkmayı azaltmaya yönelik alışkanlık geliştirin: Yatmadan önce tuvalete giderek mesanenizi boşaltın.

Egzersiz ve Fiziksel Aktivite

• Pelvik taban egzersizleri yapın
• Gün içinde aktif olun: Gün boyunca hareket ederek sıvı birikimini önleyebilirsiniz.

Genel Sağlık Yönetimi

• Kilo kontrolü sağlayın: Aşırı kilo, mesane üzerine baskı yaparak noktüriyi artırabilir.
• Kronik hastalıkları yönetin: Diyabet, yüksek tansiyon gibi durumlar noktüriye neden olabilir, bu hastalıkların kontrol altında tutulması önemlidir.

Ortam Düzenlemesi

• Gece lambası kullanın: Gece sık sık tuvalete kalkmanız gerekiyorsa, odanızda loş bir ışık bulundurmak hem güvenliği hem de kolaylığı artırabilir.

Noktürinin tedavisi

Noktüri tedavisi, altta yatan nedenlerin ele alınmasına ve hastanın yaşam kalitesinin iyileştirilmesine odaklanır. Belirlenen nedene bağlı olarak tedavi, yaşam tarzı değişikliklerini, ilaçları veya özel müdahaleleri içerebilir. İşte ayrıntılı bir tedavi planı:

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

• Sıvı Yönetimi:
  • Yatmadan 2-4 saat önce sıvı alımını azaltın.
  • Kafein ve alkol gibi diüretik etkisi olan içeceklerden kaçının.
• Mesane Eğitimi:
  • Gün boyunca idrar yapma arasındaki süreyi kademeli olarak artırarak mesane kapasitesini geliştirin.
• Bacakları Yükseltme:
  • Gün içinde bacakları yukarıda tutmak, alt uzuvlarda sıvı birikimini azaltır.
  • Kompresyon çorapları kullanımı da yardımcı olabilir.
• Uyku düzeni:
  • Tutarlı bir uyku programı oluşturun ve rahat bir uyku ortamı yaratın.

İlaçlar

• Aşırı Aktif Mesane İçin:
  • Antikolinerjikler (örneğin, oksibutinin, tolterodin) mesane kaslarını gevşetir.
  • Beta-3 adrenerjik agonistler (örneğin, mirabegron) mesane kapasitesini artırır.
• Gece Poliürisi İçin:
  • Desmopressin: Gece idrar üretimini azaltan sentetik bir hormon. Düşük sodyum seviyeleri (hiponatremi) riski nedeniyle yaşlılarda bu ilaç dikkatli kullanılmalıdır.
• Prostat Sorunları İçin:
  • Alfa blokerler (örneğin, tamsulosin) prostat ve mesane boynu kaslarını gevşetir.
  • 5-alfa redüktaz inhibitörleri (örneğin, finasterid) büyümüş prostatı küçültür.
• Altta Yatan Durumlar İçin:
  • Kalp yetmezliği veya ödem için diüretikler günün erken saatlerinde alınır.
  • Diyabet veya uyku apnesi tedavisinde gerekli ilaçlar kullanılır.

Altta Yatan Tıbbi Durumların Tedavisi

• Kalp Yetmezliği: Sıvı birikimini ve gece sıvı yeniden dağılımını azaltmak için tedaviyi optimize edin.
• Diyabet: Aşırı idrar üretimini azaltmak için kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutun.
• Uyku Apnesi: Solunumu iyileştirmek ve gece poliürisini azaltmak için sürekli pozitif hava yolu basıncı (CPAP) terapisi kullanın.

Davranışsal ve Fiziksel Müdahaleler

• Pelvik Taban Kas Egzersizleri (Kegel Egzersizleri): Bazı durumlarda mesane kontrolünü geliştirebilir.
• Mesane Takibi ve Biyolojik Geri Bildirim: Mesaneyi eğitmek ve idrar yapma düzenini iyileştirmek için kullanılabilir.

Cerrahi Seçenekler (Nadir Durumlar)

• Büyümüş prostat veya mesane tıkanıklığının şiddetli vakalarında, transüretral prostat rezeksiyonu (TURP) gibi cerrahi müdahaleler düşünülebilir.

Hasta Eğitimi ve Destek

• Mesane Günlüğü Tutmaya Teşvik Edin: İlerlemeyi izlemek ve tedaviyi yönlendirmek için faydalı olabilir.
• Bilgilendirme: Noktürinin etkili yönetimi genellikle birden fazla yaklaşımın kombinasyonunu gerektirdiğini açıklayın.

Bu önlemlere rağmen noktüri devam ederse veya kötüleşirse, bir ürolog ile takip muayenesi yapmak, ileri değerlendirme ve tedavi planının yeniden düzenlenmesi açısından önemlidir.

Özet

Noktüri, gece sık sık idrara kalkma ihtiyacıdır ve uyku düzenini bozarak yaşam kalitesini etkileyebilir. Aşırı idrar üretimi, azalmış mesane kapasitesi, tıbbi durumlar (örneğin, diyabet, kalp yetmezliği veya prostat sorunları) ya da yüksek sıvı alımı gibi yaşam tarzı faktörlerinden kaynaklanabilir. Tanı süreci, tıbbi geçmiş, fiziksel muayene ve idrar tahlili veya mesane günlükleri gibi testleri içerir. Tedavi; yaşam tarzı değişikliklerini (akşam sıvı alımını azaltma, kafein/alkol yönetimi), ilaçları (örneğin, antikolinerjikler, desmopressin) ve altta yatan sağlık sorunlarının ele alınmasını içerir. Noktürinin yönetimi, uyku ve genel sağlık durumunu iyileştirir.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK
Üroloji Uzmanı
İstanbul- TÜRKİYE