Üreterler, idrarın böbreklerden mesaneye taşınmasında hayati bir rol oynayan kaslı tüplerdir ve vücuttan atıkların atılmasını sağlarlar. Üreterlerin anatomi ve fonksiyonlarını anlamak, çeşitli idrar yolu hastalıklarını teşhis etmek ve tedavi etmek için önemlidir.

Bu makalemde üreterler hakkında genel bilgiler vereceğim.

“Üreter” nedir?

 Üreter, memelilerin idrar sisteminde, insanlarda dahil olmak üzere bulunan kaslı bir tüptür. İdrarı böbreklerden mesaneye taşır. Her insanda tipik olarak iki üreter bulunur; her biri bir böbreği mesaneye bağlar. Üreterler, peristaltik kasılmalar kullanarak idrar akışını kolaylaştırır. Bu kasılmalar, idrarın böbreklerden mesaneye itilmesine yardımcı olur, burada depolanır ve idrar yapma sırasında vücuttan atılır.

Üreter anatomisi

Üreter, idrar sisteminde böbrekleri mesaneye bağlayan tübüler bir yapıdır. İdrar yolunun temel bir parçasıdır ve idrarın böbreklerden üretildiği yerden mesaneye taşınmasını sağlar. İşte üreterin detaylı anatomisi:

• Yerleşim: Üreterler retroperitoneal yapılardır, yani abdominal boşluğu kaplayan peritonun arkasında bulunurlar. Her iki böbreğin renal pelvisinden mesaneye kadar uzanırlar.
• Uzunluk: Üreterlerin uzunluğu değişken olabilir, ancak ortalama olarak yaklaşık 25 ila 30 santimetre uzunluğundadır.
• Yapı: Üreter, üç tabakadan oluşan kaslı bir tüptür:
  • Mukoza: En iç tabaka, idrar akışını hasar görmeden karşılayacak şekilde üreterin gerilmesine izin veren geçiş epitelinden oluşur.
  • Kas Tabakası: Orta tabaka, uzunlamasına ve dairesel katmanlarda düzenlenmiş düz kas liflerinden oluşur. Bu kaslar, peristaltik hareketler aracılığıyla idrarı üreterden aşağıya doğru itmek için koordine bir şekilde kasılır.
  • Adventitia: En dış tabaka, üreteri çevresindeki yapılara bağlayan bağ dokusundan oluşur.
• Kan Dolaşımı: Üreterler, renal, gonadal ve ortak iliak arterlerin dallarından kan alır.
• Sinir Dolaşımı: Otonom sinir sisteminden gelen sinirler üreterleri innerve eder, peristaltik kasılmaları ve duyguları kontrol eder.
• Yol:
  • Renal Pelvis: Üreter, böbreğin toplayıcı kanallarından idrarı toplayan genişlemiş koni şeklindeki yapı olan renal pelviste başlar.
  • Karın: Renal pelvisten üreter, peritonun arkasında aşağıya doğru iner, arka abdominal duvar boyunca ilerler ve pelvik brim üzerinden pelvik boşluğa geçer.
  • Pelvis: Pelvis içinde üreter, yan duvar boyunca ilerler, pelvik girişten geçer ve mesaneye alt kısımdan girer.
  • Üreterovesikal Bileşim (UVJ): Üreterin mesaneye birleştiği yer üreterovesikal birleşim olarak adlandırılır. Bu bölgede, idrarın mesaneden üretere geri akışını önleyen tek yönlü bir kapak mekanizması bulunur.
• Üreteral Peristalsis: Üreter duvarlarının peristaltik kasılmaları, idrarın böbreklerden mesaneye itilmesine yardımcı olur. Bu mekanizma, idrarın tek yönlü akışını sağlar.

Üreterlerin dar bölgeleri ve klinik önemi

Üreterlerin birkaç dar bölgesi vardır ve bu bölgeler tıpta önemlidir çünkü bu bölgeler, tıkanma veya böbrek taşı geçişi gibi durumlarda sık görülür. Üç ana daralma bölgesi şunlardır:

1. Üreteropelvik Bileşim (UPJ): Üreterin renal pelvisle birleştiği bölgedir. Bu, tıkanma için yaygın bir alandır ve hidronefroza (idrar birikiminden dolayı böbrekte şişlik) yol açabilir.
2. Pelvik Üreterik Bileşim (PUJ): Üreterin pelvik brim üzerinde geçtiği yerdir. Bu bölgedeki taşlar veya darlıklar, UPJ’de görülen benzer semptomlar ve komplikasyonlara neden olabilir.
3. Üreterovesikal Bileşim (UVJ): Üreterin mesaneye bağlandığı yerdir. Bu bölge, tıkanma veya enfeksiyon yeri olabilir ve taşların mesaneye geçmeden önce takıldığı sık bir bölgedir.

Bu dar bölgeler klinik pratiğe göre önemlidir çünkü buralardaki tıkanmalar şiddetli ağrı, enfeksiyon ve böbrek hasarına yol açabilir.

Üreterlerin fonksiyonları

Üreter, idrar sisteminde birkaç önemli fonksiyon gerçekleştirir. İşte ana rolleri:

• İdrarın Taşınması: Üreterin ana fonksiyonu, idrarı böbreklerden mesaneye taşımaktır. Böbrekler sürekli olarak idrar üretirler, idrarı vücuttan atık ürünleri ve fazla maddeleri filtrelerler. Üreter, idrarın böbreklerin renal pelvisinden mesaneye geçişini sağlar.
• Peristalsis: Üreterin duvarlarında ritmik kasılmalar olarak bilinen peristalsis kas dokusu bulunur. Bu kasılmalar, idrarı üreter boyunca aşağıya doğru mesaneye taşır. Peristalsis, yerçekimini aşarak idrarın etkili bir şekilde hareket etmesine yardımcı olur.
• Tek Yönlü Kapak Mekanizması: Üreterovesikal bileşim (UVJ), üreterin mesaneye girdiği yerdir ve burada tek yönlü bir kapak mekanizması bulunur. Bu kapak, idrarın mesaneden üretere geri akışını önler, böylece idrarın böbreklerden mesaneye doğru tek yönlü akışını sağlar.
• İdrar Yolu Enfeksiyonlarının Önlenmesi: Üreterlerden geçen sürekli idrar akışı, bakterileri ve diğer zararlı maddeleri idrar yolundan temizler. Bu, üreterlerde patojenlerin birikmesini önlemeye yardımcı olur ve idrar yolu enfeksiyonları (UTI’lar) riskini azaltır.
• İdrar Kompozisyonunun Korunması: Üreterin ana fonksiyonu taşımak olsa da, idrar kompozisyonunun korunmasına da katkıda bulunur. Böbreklerdeki renal tübüller tarafından seçici olarak geri emilim ve sekresyon işlemleri, üreterler aracılığıyla mesaneye ulaşan idrarın bileşimini etkiler.
• Duyusal ve Refleks Fonksiyonlar: Üreter, idrarın varlığını ve duvarındaki gerilimi algılayan duyusal sinirler içerir. Bu duyusal sinyaller, üreteral peristalsisin hızını ve şiddetini düzenleyen refleks yanıtları tetikler ve etkili idrar taşınmasını sağlar.

Üreterlerin sık görülen hastalıkları

 Üreterler, işlevlerini etkileyebilecek ve komplikasyonlara yol açabilecek çeşitli hastalıklardan etkilenebilir. Üreterlerin bazı yaygın hastalıkları şunlardır:

• Üreteral Tıkanma: Bir veya her iki üreterde tıkanma olduğunda, idrarın böbreklerden mesaneye normal akışı engellenir. Tıkanmanın nedenleri arasında böbrek taşları, kan pıhtıları, tümörler, üreteral darlıklar veya komşu yapılardan gelen dış baskılar bulunabilir. Üreteral tıkanma, ağrı, idrar yolu enfeksiyonları, böbrek hasarı ve böbrek işlevinin bozulmasına yol açabilir.
• Üreteral Darlık: Üreterdeki darlık, iltihap, önceki ameliyatlar, radyoterapi veya doğumsal anormallikler nedeniyle oluşan skarlaşma sonucu ortaya çıkabilir. Üreteral darlıklar, idrar akışını engelleyebilir ve hidronefroza (böbrekte sıvı birikimi), tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarına ve böbrek hasarına yol açabilir.
• Üreteral Reflü: Üreteral reflü, mesaneden üreterlere geri doğru idrar akışı olduğunda oluşur. Bu durum çocuklarda daha yaygındır ve tedavi edilmezse idrar yolu enfeksiyonlarına ve böbrek hasarına yol açabilir. Üreteral reflü doğumsal veya edinilmiş olabilir ve üreterovesikal birleşim (UVJ) veya mesane disfonksiyonu gibi anormalliklerden kaynaklanabilir.
• Üreteral Yaralanma: Pelvik veya abdominal bölgelerde travma, cerrahi işlemler veya medikal müdahaleler üreteral yaralanmalara yol açabilir. Üreteral yaralanmalar, üreterin yırtılması, kopması veya tamamen kesilmesi ile idrarın abdominal boşluğa sızmasına, enfeksiyona ve sonrasında komplikasyonlara yol açabilir. Hızlı tanı ve cerrahi onarım, uzun vadeli komplikasyonları önlemek için önemlidir.
• Üreteral Taşlar (Böbrek Taşları): Böbrek taşları böbrekte oluşabilir ve üretere göç edebilir, tıkanma ve şiddetli ağrıya neden olabilir. Böbrek taşlarının üreterden geçişi, kasvetli ağrı, idrarda kan, idrar aciliyeti ve bulantı gibi belirtilerle karakterize üreteral kolik meydana getirebilir. Tedavi, ağrı yönetimi, hidrasyon ve taşın geçişini kolaylaştıran veya cerrahi olarak çıkarılmasını içerebilir.
• Üreteral Tümörler: Üreter içinde tümörler gelişebilir, ancak diğer idrar yolu bölgelerindeki tümörlere kıyasla nispeten nadirdir. Üreteral tümörler benign veya malign (kanserli) olabilir ve idrar akışını engelleyebilir, ağrı, idrarda kan ve idrar yolu enfeksiyonlarına yol açabilir. Tedavi genellikle tümörün cerrahi olarak çıkarılmasını ve bazen malign tümörler için kemoterapi veya radyoterapiyi içerir.

Üreterlerin doğumsal (konjenital) anomalileri

 Üreterlerin doğumsal anomalileri (doğuştan gelişme kusuru) , doğumda mevcut olan yapısal anormalliklerdir. Bu anomaliler üreterlerin şeklini, boyutunu, yerini veya fonksiyonunu etkileyebilir ve çeşitli idrar yolu komplikasyonlarına yol açabilir. Üreterlerin bazı yaygın doğumsal anomalileri şunlardır:

• Üreteropelvik Bileşim Tıkanması (UPJO): UPJO, üreterin renal pelvisle birleştiği yerde bir tıkanma veya daralma durumudur. Bu tıkanma, böbrekten üretere idrar akışını engeller ve hidronefroz (böbrek pelvisinin ve kalikslerin idrar birikiminden dolayı genişlemesi) ile sonuçlanır. UPJO, yan ağrısı, idrar yolu enfeksiyonlarına ve şiddetli ve tedavi edilmezse böbrek hasarına yol açabilir.
• İkili Toplama Sistemi: Bu anomali, bir veya her iki böbrekte üreter ve renal pelvisin iki katmanının bulunmasını ifade eder. Bu durum, tek bir böbrekten iki üreterin veya böbreğin bir kısmından çıkan iki üreter ile sonuçlanır. İkili toplama sistemleri tam (mesaneye iki ayrı üreter akışı) veya eksik (bir üreterin diğer üretere veya başka bir idrar yolu yapısına akışı) olabilir. İkili toplama sistemleri idrar yolu enfeksiyonları ve diğer komplikasyon riskini artırabilir.
• Üreteral Çoğalma: Üreteral çoğalma, bir böbreğin iki üreterin ayrı ayrı mesaneye akışını sağladığı bir durumdur. Her üreterin mesanede kendi açıklığı olabilir (tam çoğalma) veya ortak bir açıklığı paylaşabilir (kısmi çoğalma). Üreteral çoğalma, bireyleri idrar reflüsüne, idrar yolu enfeksiyonlarına ve böbrek taşlarına yatkın hale getirebilir.
• Ektopik Üreter: Ektopik üreter, üreterin anormal bir konumda sona erdiği doğumsal bir anomali olup genellikle mesanenin dışında bulunur. Erkeklerde, ektopik üreter üretraya, seminal veziküllere veya ürogenital sistemdeki diğer yapılara bağlanabilir. Kadınlarda, üretra, vajina, uterus veya diğer yapılara bağlanabilir. Ektopik üreterler, idrar kaçırma, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları ve böbrek hasarına yol açabilir.
• Üreterosel: Üreterosel, üreterin mesaneye bağlandığı distal ucunda kistik genişleme veya poş oluşturulmasıdır. Üreteroseller idrar akışını engelleyebilir, idrar birikimine, idrar yolu enfeksiyonlarına ve böbrek hasarına yol açabilir. Ayrıca ikili toplama sistemleri veya diğer doğumsal anomaliler ile ilişkili olabilir.
• Üreteral Atrezi: Üreteral atrezi, üreterin bir segmentinin tamamen yokluğu veya kapanması ile karakterize edilen nadir bir doğumsal anomali olup idrar akışını engeller ve hidronefroz ve böbrek disfonksiyonuna yol açabilir.
• Retrocaval ureter: “Retrokaval üreter,” üreterin inferior vena kavanın arkasından geçtiği nadir bir anatomik anomali olup, normalde önünden geçmesi gerekir. Bu durum, üreterde tıkanma veya basınca neden olabilir ve ağrı veya idrar sorunları gibi belirtiler ortaya çıkarabilir.

Özet

Üreter, her böbreği mesaneye bağlayan kaslı bir tüptür. Ana fonksiyonu, idrarı böbreklerden mesaneye taşımaktır; burada idrar depolanır ve idrar yapma sırasında vücuttan atılır. Üreter, peristaltik kasılmaları kullanarak idrarı aşağıya doğru hareket ettirir ve yerçekimini aşar. Üreterlerin yaygın hastalıkları arasında tıkanma, darlık, reflü, yaralanma, taşlar ve tümörler bulunur. Doğumsal anomaliler, UPJO, ikili toplama sistemleri, üreteral çoğalma, ektopik üreter, üreterosel, retrokaval üreter ve üreteral atrezi gibi, yapıyı ve fonksiyonu etkileyebilir. Komplikasyonları önlemek ve idrar yolu sağlığını korumak için erken teşhis ve uygun tedavi gerektirir.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Ürolog

İstanbul- TÜRKİYE