Varikosel testis venlerinin (toplar damar) genişlemesi, yani varisidir. Genellikle solda görülür. Erkeklerin ortalama %15-20’sinde görülen bir rahatsızlıktır. Hayati bir tehlikesi olmayan varikosel hastalığı infertilite ve erektil disfonksiyon (ED, sertleşme sorunu, ereksiyon yetersizliği, erken boşalma) gibi sorunlara neden olur. Bu hastalığa bağlı erkek infertilitesi ameliyatla yüksek oranda düzelir. Hastalarımızın sıklıkla sorduğu ve merek ettiği sorulardan birisi varikosel ameliyatı sonrası çocuk sahibi olup olunamayacağıdır. Bu makalemde kendi tecrübelerimiz ve literatür eşliğinde varikosel ameliyatı (varikoselektomi) sonrası çocuk sahibi olabilme ve bunun ihtimalleri hakkında güncel bilgiler vereceğim.

Her varikosel hastalığı kısırlık yapar mı?

Varikosel hastalığı erkeklerde kısırlığa neden olan başlıca hastalıklardan birisidir. En önemli özelliği tedavisinin mümkün olabilmesidir. Bu hastalığa bağlı kısırlık varsa ameliyatla tedavi şansı yüksektir. İnfertilite nedenleri arasında ameliyatla düzelebilen rahatsızlıklardan birisidir. İnfertilite nedenleri arasında  %30-40.oranında karşımıza çıkan bir hastalıktır. Başka bir deyişle çocuk sahibi olamayan erkeklerin hastaların %30-40’ında bu hastalık vardır.

Tedavide en etkili yöntem hangisidir?

Varikosel tedavisinde çeşitli tedavi yöntemleri vardır. En etkili tedavi ameliyat, yani cerrahi tedavidir. Son zamanlarda embolizasyon yöntemi de kullanılmaktadır. Burada genişlemiş venler özel maddelerle embolize edilmektedir. Bu yöntem çok eski bir yöntemdir. Başarı oranı düşük olduğu için terkedilen bir metottur. Son yıllarda embolizasyon materyalleri ve teknikteki ilerlemeler nedeniyle tekrar gündeme gelmiştir. Başarılı sonuçlar bildirilmiştir. Bu ameliyatın en önemli dez avantajları her yerde yapılamaması, tecrübe gerektirmesi ve nüks olarak sıralanabilir. Varikoselde her zaman spermatik kordon içindeki venlerde genişleme olmaz, bazı durumlarda anormal anormal yerleşimli venler de olabilir. Embolizasyonda bu venler gözden kaçabilir. Bu nedenlerden dolayı bu hastalığın tedavisinde en etkili ve başarılı yöntem mikrocerrahi yöntemi ile yapılan varikosel ameliyatıdır. Biz de hastalarımıza bu yöntemi uyguluyoruz. Mikrocerrahi yöntemle nüks oranı düşük, başarı oranı oldukça yüksektir.

Varikosel ameliyatı sonrası çocuk sahibi olma oranı ne kadardır?

Varikoselektomi sonrası başarı hastadan hastaya değişir. Mikrocerrahi yöntemi ile yapılan ameliyatlarda başarı oranı yüksektir. Ortalama varikoselektomi ameliyatı yapılan hastaların %60-80’inde sperm değerlerinde düzelme olur. Normal yolla hamilelik oranı ise ameliyattan bir yıl sonra %43, iki yıl sonra %69 oranında gerçekleşir. Bu ameliyattan sonra ortalama gebe kalma oranı genel olarak %20-60 arasındadır. Varikosel hastalığı olan hastalarda ameliyat olanlarla olmayanların karşılaştırılması sonucu 1 yıl içinde ameliyat olaanların %44’ü çocuk sahibi olurken, ameliyat olmayanlarda çocuk sahibi olma oranı 1 yıl içinde % 10 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlardan da anlaşılacağı üzere ameliyat çocuk sahibi olma oranını ciddi ölçüde olumlu etkiler. Bu nedenlerle özellikle yüksek derececli (grade 2 ve grade 3) hastalığı olanlarda mutlaka ameliyatı öneriyoruz.

Ameliyat sonrası başarıyı etkileyen faktörler nelerdir?

Bu ameliyatın başarısı hastaya göre değişmektedir. Her hastada ayni sonuçlar elde edilemez. Varikosel ameliyatı sonrası başarıyı etkileyen faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Hastanın yaşı: Yapılan çalışmalarda geç yaşlarda yapılan ameliyatlarda başarı oranının daha düşük olduğu bildirilmiştir. 40 yaş ve üzerindeki hastalarda varikoselektomi sonrası düzelme, daha gençlere göre düşük bulunmuştur. Bu bakımdan hastaların mümkün olduğu kadar erken yaşlarda ameliyat olmaları gerekir. Çocuk sahibi olabilmek için bayanın yaşı da çok önemlidir.
• Testis atrofisi varlığı: Bu hastalığa bağlı olarak testislerde hastalığın tek veya iki taraflı olmasına göre tek veya iki taraflı atrofi (küçülme) görülebilir. Testis atrofisi gelişenlerde ameliyat sonrası başarı oranı daha düşüktür.
• Sperm sayısı çok düşükse: Ameliyat öncesi hastaların sperm değerleri aşırı derecede bozulmuşsa ameliyat sonrası düzelme ihtimali daha düşüktür. Yapılan çalışmalarda ameliyat öncesi değerler 10 milyonun altında ise bunlarda iiyileşme şansı daha azdır. Ek destekleyici tedavilerle iyileşme sağlanabilir.
• Varikoselin derecesi: Bazı çalışmalarda ameliyat sonrası başarının grade ile ilişkili olduğu bildirilmiştir. Hastalık ileri dercede ve sperm değerleri çok bozulmuşsa, testis atrofisi gelişmişse başarı oranı da düşüktür. Bazı çalışmalarda da yüksek grade’li hastalarda daha iyi düzelme olduğu gösterilmiştir.
• Hastanın genel sağlık durumu: Eğer hastada yüksek tansiyon, şeker hastalığı (dyabet) gibi hastalıklar varsa bunlarda cerrahi sonrası düzelme daha az bir ihtimaldir.
• Obezite: Aşırı kilo testis fonksiyonlarını olumsuz etkiler. Hastalarda obezite varsa bunların ideal kilolarına gelmeleri çok önemlidir.
• Alkol ve sigara kullanımı: Aşırı alkol ve sigara kullanımı testis fonksiyonlarını çok olumsuz etkiler. Bu hastalarda sperm değerleri normale göre daha düşüktür. Alkol ve sigara testislere direk olarak toksik etkilidir. Cerrahi sonrası yüksek başarı elde edebilmek için hastaların mutlaka alkol ve sigara alışkanlıklarını bırakmaları gerekir.
• Hareketsiz yaşam, sağlıksız beslenme: Hareketsiz, sedanter yaşam ve beslenmesi iyi olmayan hastaların fertilite fonksiyonları olumsuz etkilenir. Varikosel olan hastaların ameliyat sonrası sağlıklı beslenmeleri ve hareketli bir yaşam sürmeleri önemlidir.
• Kadın faktörü: Bazen infertilite sadece erkeğe bağlı olmayabilir. Kadın tarafı da bir Kadın Doğum uzmanı tarafından depğerlendirilmelidir. Eğer kadın faktörü de varsa bu durumda ameliyat sonrası gebelik oranı fazla yüksek olmaz.
• Genetik nedenler: İnfertilite genetik nedenlere de bağlı olabilir. Böyle vakalarrda varikoselektomi sonrası sperm değerlerinde düzelme ve gebe kalma oranı daha düşüktür. Bu vakalrda ayrıntılı genetik değerlendirme yapılmalıdır.
• Ameliyat tekniği: Varikoselektomi sonrası başarıyı etkileyen faktörlerden birisi de yapılan ameliyat ve cerrahın tecrübesidir. Mikrocerrahi varikoselektomi tecrübeli ellerde yapılırsa başarılı sonuçlar verir.

Ameliyatın başarısını artırmak için ek tedaviler gerekli mi?

Varikoselektomi ameliyatı sonrası takiplerde duruma göre ek destekleyici tedaviler verilebilir. Bu tedavilerin konusunda tecrübeli bir uzman önerisi ile verilmesi gerekir. Destek tedavileri ile sperm değerlerinde düzelme ve hamilelik oranında yükselme görülebilmektedir. Bilinçsiz tedavilerin olumsuz etkileri olabileceğinden mutlaka bir Üroloji uzmanı bu tedaviyi yapmalıdır.

Varikosel olan bir hastada tüp bebek yöntemi başarılı olur mu?

Tüp bebek yöntemi, uygun uygun durumlarda çocuk sahibi olamayan çiftler için başarılı bir yöntemdir. Burada hastaların iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Eğer çitlere yardımcı üreme teknikleri yapılacaksa erkeğin mutlaka bir Üroloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir. Yapılan çalışmalarda varikoseli olan erkeklerde tüp yardımcı üreme tekniklerinin başarılarının düşük olduğu gösterilmiştir. Varikoselektomi sonrası tüp bebek yöntemi uygulanan vakalarda ise sonuçların daha başarılı olduğu gösterilmiştir.

Ameliyat sonrası testis atrofisi düzelir mi?

Varikoselin önemli komplikasyonlarından birisi de testis atrofisidir. Özellikle grade 2 ve 3 varikoseli olan hastalarda zamanla testis boyutlarında küçülme (testis atrofisi) gelişebilir. Bu durum eğer ergenlik öncesi çocukluk çağı döneminde ise ameliyatla düzelir ve testis normal boyutlarına gelir. Eğer erişkin yaşlarda varikosele bağlı testis atrofisi gelişmişse bu durum ameliyat ile düzelmez. Ameliyat daha sonraki oluşabilecek testis hasarını önlemede etkilidir. 18 yaşından sonraki hastalarda atrofik testisler ameliyatla normal boyutlarına gelemez.

Ameliyat sonrası testosteron tedavisi gerekir mi?

Testosteron, sperm yapımı için önemlidir. İnfertil hastalarda hormon seviyeleri de düzensiz olabilir. Bu hastalarda hormon seviyelerine de bakılmalıdır. Testis atrofisi olan hastalarda testosteron seviyeleri normalden düşük olabilir. Hormon dengesizliği olan hastalarda uygun şekilde tedavi planlanmalıdır.

Evli olmayan hastaların ameliyat olması gerekir mi?

Bu hastalar ergenlik döneminde veya ergenlik sonrasındaki yaşlarda tespit edilebilir. Evli olmayan hastalar genellikle bir şikayetleri olmadığından doktora gitmezler. Çoğu kez de testis çevresinde şişlik ve gözle görülür damar genişlemesi şikayetleri ile doktora başvururlar. Hastalık süre uzadıkça testise daha fazla zarar verebilmekte ve ilerde kısırlığa neden olmaktadır. Bu bakımdan özellikle belirgin varikoseli olanların (grade 2, grade 3) bekar olsalar dahi ilerde infertiliteye deden olacağından ameliyat olmaları gerekmektedir.

Varikoselektomi ameliyatının çocuk sahibi olabilmek için önemi nedir?

Varikoselektomi ameliyatından sonra hastaların tamamında düzelme ve çocuk sahibi olma gerçekleşemez. Ameliyat sonrası düzelme kişiye göre farklılıklar gösterir. Bu ameliyatın önemli bazı avantajlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Hastaların bir kısmında normal ilişki ile çocuk sahibi olabilmek mümkündür.
• Normal yolla çocuk sahibi olamayan hastaların bir kısmı ileri yardımcı üreme tekniklerine gerek kalmadan intrauterin inseminasyon (IUI), yani aşılama yöntemiyle çocuk sahibi olabilirler.
• Eğer yardımcı üreme yöntemi kullanılacaksa bu yöntemlerin başarısı varikoselektomi sonrası daha yüksektir.

Subklinik varikoselektomi sonrası gebelik oranı yüksek midir?

Subklinik varikosel, hastanın Ürolojik muayenesinde tespit edilemeyen ancak skrotal ultrasonografi (skrotal USG) ile tespit edilen varikosel demektir. Bu vakaların ameliyatı tartışmalıdır. Böyle vakalarda ameliyat sonrası sperm parametrelerinde düzelme çok fazla gerçekleşmez. Ameliyat ile belirgin varikoseli olan hastalarda daha anlamlı düzelme sağlanır. Bu nedenle subklinik vakalarda ameliyat tartışmalıdır. Bunlarda başka nedenler araştırılmalıdır.

Genetik nedenli infertilkite vakalarında varikoselektomi ile çocuk sahibi olabilmek mümkün mü?

Çocuk sahibi olamayan ve varikoseli olan çiftlerde bazen genetik nedenli infertilite olabilir. Bu vakalrda ameliyat sonrası sperm değerlerinde düzelme ve çocuk sahibi olabilme şansı düşüktür. Hastaları bu yönden de araştırmak ve uygun tedavi planlamasını yapmak gerekir.

Sonuç

Varikosel erkek kaynaklı infertilite nedenleri arasında önemli bir hastalıktır. Cerrahi ile tedavisi yüksek oranda mümkündür. En etkili ve altın standart tedavi yöntemi mikrocerrahi yöntemi ile yapılan varikosel ameliyatıdır. Her hastada düzelme ve çocuk sahibi olma her zaman gerçekleşmez. Subklinik vakalarda başarı oranı grade 2 ve 3 vakalara göre daha düşüktür. Ameliyat sonrası başarıyı artırmak için ek tedaviler sperm kalitesi ve çocuk sahibi olma şansını olumlu yönde etkileyebilir. Ameliyat sonrası Ürolog uygun destek tedavisini başlar. Ameliyat her zaman başarılı olmasa dahi yardımcı üreme tekniklerinin başarısını artırır.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı

İstanbul- TÜRKİYE