Ülkemizde doğum kontrol yöntemini genellikle kadınlar kullanır. Erkekler doğum kontrol yöntemini pek kullanmazlar. Bu amaçla kadınlara uygulanan cerrai yöntemler erkeklere göre daha invaziv yöntemlerdir. Gene bayanların doğum kontrolü amacıyla kullandıkları ilaçların bazı komplikasyonları vardır. Oysa gelişmiş batı ülkelerinde basit bir cerrahi yöntemle yüksek başarı oranına sahip erkek doğum kontrolü yöntemi tercih edilir. Bu makalemde erkek doğum kontrol yöntemleri ve özellikle de sık yaptığımız ve dünyada da yapılan vazektomi ameliyatından bahsedeceğim.

Erkek doğum kontrol yöntemleri nelerdir?

Doğum kontrolü, çocuk sahibi olabilme potansiyeline sahip çiftlerin hamile kalmamak için uyguladıkları korunma yöntemleridir. Genellikle kadınlar tarafından kullanılır. Son zamanlarda erkekler arasında da yaygınlaşmaya başlamıştır. Erkekler tarafından en sık kullanılan doğum kontrol yöntemleri şunlardır;

• Vazektomi
• Kondom – prezervatif kullanımı
• Geri çekme yöntemi

Vazektomi öncesi hastaların bilgilendirilmesi

Vazektomi öncesi hastalar bilgilendirilmelidir. Eğer kişi çocuk isteyecekse bu işlemin uygun olmadığı anlatılmalıdır. Genellikle çocuk istemeyen 30 yaş üzeri erkeklere yapılır. Her ne kadar bu ameliyat sonradan düzeltilse ve çocuk sahibi olabilme şansı olsa da başarı oranı yüzde yüz değildir.

Vazektomi kararı vermeden önce eşler kendi aralarında şu hususları tartışmalıdır:

• Çocuk istemediklerinden emin olmalılar
• Eğer hamile kalmak kadının sağlığı için zararlı ise vazektomi uygun bir yöntemdir
• Çocuk olması durumunda bazı genetik problemlere sahip çocuk olacaksa bu ameliyat uygun bir yöntemdir
• Eğer çiftler çocuk isteyip istememe konusunda kesin kararlı değillerse bu ameliyatı tekrar düşünmeliler
• Vazektomi kalıcı bir yöntemdir. Geçici bir süreliğine doğum kontrolü isteniyorsa başka yöntemler denenmelidir.

Vazektomi ameliyatı nedir, nasıl yapılır?

Vazektomi, erkeklerde spermlerin taşındığı kanalların bağlanarak testislerde üretilen spermlerin dışarı atılmasını engellemeye yönelik bir ameliyattır. Erkeklerde en etkili bir doğum kontrol yöntemidir. Ameliyat öncesi çok özel bir hazırlık gerekmez. Kan sulandırıcı alan hastaların bunları bir hafta önceden kesmesinde fayda vardır.

Vazektomi için iki çeşit ameliyat yöntemi vardır:

• Klasik yöntem: Vazektomi ameliyatı 20-30 dakika kadar süren basit bir ameliyattır. Lokal anestezi ile muayenehane ortamında da yapılabilir. Spermatik korda lokal anestezik yapıldıktan sonra sağlı sollu 2 cm’lik küçük bir kesi ile açılıp vaz deferens (meni kanalı) bulunur. Çevre dokulardan ayrılarak kesilir ve her iki ucu bağlanır. Daha sonra kanalların yeniden uç uca gelmesini önlemek için aradan 1-2 cm kadar bir parça çıkartılır. Kesilen cilt kapatılarak işleme son verilir. Biz daha çok bu tekniği tercih ediyoruz.
• Neştersiz yöntem: Ayni klasik teknik gibi yapılır. Klasik yöntemden farkı, burada sadece vaz deferens (meni kanalı) bununur, çok küçük bir kesi ile açılarak ayni şekilde bağlanır ve kesilir. Cilt kesisi çok küçük olduğu için genellikle dikiş koymaya gerek yoktur.

Niçin erkeklerde vazektomi tercih edilmelidir?

Doğum kontrol yöntemleri çiftlerden her hangi birisi tarafından kullanılabilir. Erkekler için en uygun doğum kontrol yöntemi vazektomi ameliyatıdır. Doğum kontrol yöntemi olarak erkeklerin vazektomi yaptırmasının avantajları şunlardır;

• Etkinliği çok yüksektir, yüzde yüz civarında
• Kalıcı bir yöntemdir
• Cinsel istek ve ereksiyonu olumsuz etkilemez
• Hormon sevilerinin olumsuz etkilemez
• Yan etkileri yok denecek kadar azdır
• Hastaneye yatış gerekmez
• Büyük bir ameliyat değildir
• Kadın doğum kontrol yöntemlerine (tüplerin bağlanması) göre daha basit bir işlemdir
• Daha ucuzdur, bir kez yapılır. Oysa kadınların sürekli hap kullanması gerekir
• Ayrıca diğer kontrol yöntemlerine ve bayanın korunmasına gerek yoktur

Ameliyatın dezavantajları nelerdir?

Bu ameliyatın ciddi bir dezavantajı yoktur. Seyrek görülebilecek önemsiz bazı hususlar şunlardır:

• Kişi çocuk sahibi olmak ister ve yeniden ameliyatla meni kanallarının açılmasını isterse her zaman başarı sağlanamayabilir
• Ameliyattan sonraki 2-12 haftada gebelik riski vardır. Bu dönemde diğer yöntemlerin kullanılması gerekir.
• Kendiliğinden bağlanılan kanalların yeniden birleşmesi gerçekleşebilir. Bu son derece nadir görülür. Bizim yaptığımız teknikle aradan uzun bir segment çıkardığımız için bu durum gerçekleşmez.
• Ameliyata bağlı önemli olmayan olumsuzluklar görülebilir. Yara enfeksiyonu, hematom, ağrı gibi.

Vazektomi ameliyatının riskleri, komplikasyonları nelerdir?

Bu ameliyatın ciddi komplikasyonları yoktur. Her ameliyatta olabilecek basit bazı sorunlar olabilir. Vazektomi sonrası erken ve geç dönemde oluşabilecek bazı koplikasyonlar şunlardır:

Erken komplikasyonlar;

• Ameliyat yerinde geçici çok az şişlik, sızıntı olabilir
• Erken ddönemlerde boşalma sırasında hafif kanama olabilir
• Skrotumlarda geçici morarmalar, şişlikler olabilir
• Kesi yerinde enfeksiyon olabilir
• Kesi yerinde hafif ağrı ve şişlik olabilir

Geç dönemde görülebilecek bazı problemler;

• Hastaların yaklaşık %2’sinde kronik ağrılar olabilir
• Testisler çevresinde hafif sıvı toplanması görülebilir
• Spermlerin toplanmasına bağlı granülomlar (inflamasyon) gelişebilir
• Erken ddönemlerde gebelik olabilir
• Spermatosel oluşabilir
• Hidrosel gelişebilir

Ameliyat sonrası dikkat edilecek hususlar nelerdir?

Vazektomi basit bir ameliyattır. Ameliyat sonunda ciddi bir sorunla karşılaşılmaz. Vazektomi yapılan hastaların dikkat etmeleri gereken hususlar şunlardır;

• Ameliyat sonrası hastalara ağrı kesici ve antibiyotik başlanır
• Ciddi ağrı, şişme, yara yerinden akıntı, yüksek ateş varsa mutlaka doktor bilgilendirilmelidir.
• 1-2 gün sonra normal günlük işlere dönülebilir İlk birkaç gün sıkı kıyafet giymemeleri ve duş almamaları önerilir
• Bir hafta sonra cinsel ilişkide bulunulabilir. 2-3 ay kadar diğer korunma yöntemleri uygulanmalıdır. Çünkü meni kanallarında kalan spermler nedeniyle hamilelik gerçekleşebilir. Veya vazektomi sonrası 20 ejekülasyon sonrası seminal sıvıda sperm hiç görülmeyecek hale gelebilir. Kesin emin olabilmek için spermiogram testi yapılmalı ve hiç sperm görülmemelidir.

Vazektomi ile ilgili sık sorulan sorular ve cevapları

Hastalar tarafından sorulan vazektomi ameliyatı ile bazı sorular vardır. Bu sorulardan sık sorulanların cevapları aşağıda özetlenmiştir;

Vazektomi niçin çok tercih edilen bir doğum kontrol yöntemidir?

Bu yöntemin başarı oranı çok yüksek, yan etkileri çok az, her hangi bir riski olmadığından çok tercih edilen bir doğum kontrol yöntemidir.

Bu ameliyat bekar erkeklerde yapılabilir mi?

Ameliyat herkese yapılabilir. Burada amaç, istenmeyen gebeliklerin önüne geçmektir. İşlem öncesi kişilere ayrıntılı bilgiler verilmeli, çocuk sahibi olamayacakları söylenmelidir. Eğer kişi hiç çocuk istemiyorsa ameliyat yapılabilir. Genelde bu ameliyatı çocuk sahibi olanlara yapmayı tercih ediyoruz.

Vazektomi cinsel hayatı olumsuz etkiler mi?

Hayır, bu ameliyat hormonal sistemi, cinsel isteği ve ereksiyonu olumsuz bir şekilde etkilemez.

Vazektomi prostat kanserine neden olur mu?

Bu ameliyatı olanlarda daha sonraları prostat ve testis kanseri olan kişiler olabilir. Ama bunun vazektomi ile hiçbir şekilde ilgisi yoktur.

Daha sonra istenirse ameliyat iptal edilebilir mi, geri dönüşü mümkün mü?

Eğer kişi daha sonradan kararını değiştirip çocuk sahibi olmak isterse meni kanalları ameliyatla tekrar açılabilir. Bu ameliyat mikrocerrahi ile yapılan bir ameliyattır. Yüzde yüz başarılı olmayabilir. Bu durumun hastalara önceden söylenmesi gerekir.

Vazektomi yapılanların tüp bebek yöntemi ile (IVF) çocuk sahibi olmaları mümkün mü?

Evet münkündür. Normal yolla sperm gelmediğinden testislerden alınan spermlerle IVF yöntemi işle çocuk sahibi olabilmek mümkündür.

Vazektomi cinsel hastalıklara karşı koruyucu mudur?

Hayır. Bu ameliyat cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu değildir. Bu hastalıklara karşı condom gibi koruyucu önlemlerin kullanılması gerekir.

Vazektomi öncesi sperm bankasına sperm verilmeli mi?

Hastalarımızın sık sorduğu sorulardan birisi de budur. Eğer kişi daha sonra kararını değiştirip çocuk sahibi olmak isteyebilirse verilebilir. Ancak çok ta gerekli değildir, çünkü bunun bir maliyeti vardır. Ayrıca TESE (testisten sperm alınması) yöntemi ile bu hastalardan sperm alınıp IVF yapma imkanı vardır.

Bu ameliyatın testislere her hangi bir zararı olur mu?

Ameliyatın direk olarak testislere her hangi bir olumsuz etkisi olmaz. Ancak işlem sırasında testis arteri zarar görürse testisin kanlanması bozulabilir. Bu oldukça seyrek karşılaşılan bir durumdur.

Vazektomi ameliyatı başarısız olabilir mi?

Bu ameliyat oldukça etkili bir yöntemdir. Uygun şekilde yapılan durumlarda kanalların açılma ihtimali yoktur. Çok çok seyrek vakalarda kullanılan tekniğe bağlı olarak bağlanan kanlalar tekrar uç uca gelebilir.

Vazektomi ameliyattan sonra hemen etkili midir?

Hayır. Bu yöntemin yüzde yüz etkili olabilmesi için belli bir zaman geçmelidir. Ortalama ameliyattan 2-3 ay sonra spermiogramda sperm sayısı sıfır olarak bulunur. Veya ameliyattan sonra 20 ejakülasyondan sonra sperm sayısı sıfırlanır. Erken dönemlerde meni kanallarındaki spermler yumurtayı dölleyerek hamileliğe yol açarlar.

Vazektomi seminal sıvı miktarını azaltır mı?

Seminal sıvı, spermler, prostat ve seminal veziküllerden gelen sıvıdan oluşur. Spermlerin ejakülattaki miktarı %2-5 kadar ve oldukça düşüktür. Bu nedenle bu işlem sonrası seminal sıvı miktarı anlamlı ölçüde azalmaz.

Vazektomiden ne kadar süre sonra cinsel ilişkiye girilebilir?

Bu ameliyattan sonra ilişkiye girmek için uzun süre beklemeye gerek yoktur. Bir hafta sonra cinsel ilişki yapılabilir.

Vazektomi ameliyatını özel sigorta şirketleri karşılıyor mu, ücreti ne kadardır?

Bu ameliyat özel sigorta şirketleri tarafından karşılanmamaktadır. Hastanede yatış gerektirmediğinden, bir kez ve ayakta yapıldığından maliyeti yüksek bir ameliyat değildir.

Vazektominin kadınlarda tüp bağlanması ameliyatına göre avantajları var mıdır?

Vazektomi lokal anestezi ile yapılabilen, ciddi komplikasyonları olmayan basit ve çok etkili bir uygulamadır. Doğum kontrol yöntemi olarak kadınlarda tüplerin bağlanması ise genel anestezi altında yapılan, iyileşmesi uzun süren daha büyük bir cerrahi işlemdir.

Vazektomi sonrası eğer çocuk istenirse ne yapılmalıdır?

Meni kanallarının mikrocerrahi yöntemi ile yeniden uç uca bağlanması ve tüp bebek (IVF) yöntemleri ile bu kişiler çocuk sahibi olabilirler.

Vazektomi sonrası kronik ağrı olur mu?

Bazı çalışmalarda vazektomi sonrası uzun süreli, kronik ağrılar olabileceği bildirilmiştir. Ancak bunu destekleyen çok ciddi çalışmalar yoktur. Ağrılar genellikle kısa süreli ve ağrı kesicilerle düzelen hafif ağrılardır.

Özet olarak: Vazektomi, erkeklerde uygulanan en etkili bir doğum kontrol yöntemidir. Başarı oranı %100’e yakındır. Yan etkileri son derece az, basit ofis ortamında yapılabilecek bir işlemdir. Ameliyat sonrası hastanede yatış gerekmez, 1-2 günde kişiler normal günlük işlerine dönebilirler.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı

İstanbul- TÜRKİYE