Üriner sistem taşları, Ürolitiazis veya böbrek taşları toplumumuzda sık görülen ürolojik hastalıklardandır. Görülme sıklığı coğrafi bölgelere, beslenme tarzına, ailede taş olup olmamasına göre değişir. Bu yazımda üriner sistem taşlarının çeşitlerinden bahsedeceğim.

Üriner sistem taşları başlıca iki gruba ayrılır: “Kalsiyum taşları” ve “kalsiyum dışı” veya “nonkalsiyum” taşlar olmak üzere. Kalsiyum taşları üriner sitem taşları içinde en fazla görülen taş grubunu oluşturur, kalsiyum dışı taşlar daha seyrek görülür.              

1. Kalsiyum taşları

Bu grup taşlar tüm üriner sistem taşlarının yaklaşık 80-85’ini oluşturur. Kalsiyum taşları idrarda kalsiyum, ürik asit, okzalat yükselmesi ve sitrat düzeyinin düşmesi sonucu oluşur. Nefrolitiazis, yani böbrek taşları sıklıkla nefrokalsinozis denen böbrek içindeki kalsifikasyonlarla birlikte görülür,  ancak taş hastalarının çoğunda böbrek içinde kalsifikasyon (kireçlenme, nefrolitiazis) görülmez.

Kalsiyum taşlarına neden olan durumlar:

1. Kalsiyumun barsaklardan fazla emilmesi ve bunun sonucu olarak böbreklerden kalsiyumun fazla atılması.
2. Kemiklerden kalsiyumun fazla miktarda çözülüp kana karışması ve böbreklerden aşırı kalsiyum atılımı. Bu durum sıklıkla paratiroid bezinin fazla çalışması (hiperparatiroidizm) sonucu serumda parathormon denen hormonun artmasına bağlıdır.
3. Böbreklerden kalsiyumun emilememesi ve idrarla fazla miktarda kalsiyum atılması sonucu.
4. Ürik asidin idrarla fazla atılması sonucu.
5. idrarla okzalatın aşırı atılması sonucu.
6. İdrarda sitrat miktarının düşük olmasına bağlı olarak.
7. Kalsiyum dışı taşlar

Bu grup taşlar üriner sistem taşları içinde daha az olarak görülür.

1. Struvit taşları: Magnezyum, amonyum ve fosfattan (MAP)’tan oluşan taşlardır. Sıklıkla bayanlarda görülür ve nüks ederler. Struvite taşları Proteus, Pseudomonas, Providencia, Klebsiella, Stafilokoklar ve Mycoplazma gibi üre parçalayan mikroorganizmalarla oluşur.

Resim: Böbrekte oluşmuş büyük bir MAP taşı

2. 2.Ürik asit taşları: Tüm idrar yolları taşlarının %5’ten azını oluşturur ve erkeklerde daha fazla görülür. Gut hastalığı ve kanser nedeniyle kemoterapi alan hastalarda sıklıkla görülür.
3. Sistin taşları: Kalıtsal metabolik bir hastalıktır. ESWL (extra shock wave lithotripsy, vücut dışından şok dalgaları ile taş kırma) yöntemi ile taş kırılması bu grup taşlarda çok etkili değildir.
4. Ksantin taşları: “Doğuştan ksantin oksidaz”  denen bir enzimin eksikliğine bağlı olarak oluşur.
5. İndinavir taşları: AIDS (HIV) hastalarının tedavisinde proteaz inhibitörü denen ilaçlar yaygın olarak kullanılır. Bu ilaçları uzun süre alan hastalarda yan etki olarak “indinavir taşları”  denen üriner sistem taşları oluşur.       
6. Nadir görülen taşlar: Bu taşlar seyrek görülür. Genellikle bu taşlar  silikat  içeren antiasitlerin uzun süre kullanımı sonucu oluşan “silikat taşları”  ve antihipertansif  ilaçlarla (Dyazide) tedavi sonıucu ortaya çıkan “triamteren taşları”dır.

         Prof. Dr. Emin ÖZBEK

           Üroloji Uzmanı

Referanslar

1. Smith’s General Urology, 18th Edition
2. Campbell-Walsh-Wein Urology, 12th Edition