Erken boşalma (EB, PE, prematür ejakülasyon) ve sertleşme bozukluğu (SB,ED, erektil disfonksiyon), erkeklerde en yaygın görülen cinsel işlev bozuklukları arasındadır. Bu durumlar birbirinden farklıdır: EB, cinsel ilişki sırasında beklenenden erken boşalma ile karakterize edilirken; SB, ereksiyon sağlama veya sürdürmede zorluk yaşanmasıdır. Ancak, psikolojik ve fizyolojik birçok etken bu iki durumu ortak olarak etkileyebilir. Bu iki durumun birlikte görülüp görülmediğini anlamak, doğru tanı ve etkili tedavi için önemlidir.

Bu yazıda, EB ve SB arasındaki ilişki ve bunun erkek cinsel sağlığı üzerindeki etkileri incelenmektedir.

EBve SB’nin birlikte görülme sıklığı

EB ve SB’nin birlikte görülmesi oldukça yaygındır ve çeşitli klinik çalışmalarda rapor edilmiştir. Sıklık oranları tanım ve çalışılan popülasyona göre değişiklik gösterebilir, ancak araştırmalar bu iki durumun önemli oranda örtüştüğünü göstermektedir.

Birlikte görülme sıklığı:

• EB sorunu yaşayan erkeklerin %20–30’u aynı zamanda SB yaşadığını bildirmiştir.
• SB yaşayan erkeklerin ise %30–50’si EB belirtileri göstermektedir.
• Büyük bir uluslararası çalışma (MALES çalışması), SB’li erkeklerin %29’unun EB semptomları yaşadığını bulmuştur.
• 2016’da yapılan bir meta-analiz, birlikte görülme oranının yaşa ve tanı kriterlerine bağlı olarak %17 ile %36 arasında değiştiğini göstermiştir.

Birlikte görülmeyi etkileyen temel faktörler

• Yaş: İleri yaş, her iki durumu da yaşama riskini artırır.
• Psikolojik Etkenler: Kaygı, performans baskısı ve depresyon hem EB hem SB’ye katkıda bulunur.
• Ortak Risk Faktörleri: Diyabet, kalp-damar hastalıkları ve hormonal dengesizlikler her iki durumla da ilişkilidir.

Klinik Önemi: EB ve SB’nin birlikte görülme oranının yüksek olması, kapsamlı bir cinsel sağlık değerlendirmesinin önemini ortaya koymaktadır. Sadece bir durumu tedavi etmek, diğerinin göz ardı edilmesiyle yetersiz sonuçlara veya semptomların tekrarına neden olabilir.

EB ve SB’nin birlikte görülme mekanizması (nedenleri)

EB ve SB’nin birlikte görülmesi genellikle çok faktörlüdür ve psikolojik, nörobiyolojik ve damar mekanizmalarının karmaşık etkileşimlerinden kaynaklanır. Her ne kadar bağımsız olarak görülebilseler de, çoğu zaman birbirlerini etkileyip şiddetlendirebilirler.

1. Psikojenik mekanizma

• Performans Kaygısı: Erektil kaybı korkusu, cinsel ilişkinin aceleyle yaşanmasına ve erken boşalmaya neden olabilir.
• Düşük Cinsel Güven: EB veya SB’nin tekrarlayan epizotları, her iki duruma da katkıda bulunan stres yaratır.
• Öğrenilmiş Davranış: SB yaşayan erkeklerde, ereksiyon kaybı yaşamadan önce orgazma ulaşma çabası EB’ye yol açabilir.

2. Nörobiyolojik mekanizma

• Ortak Nörotransmitter Yolları: Her iki durumda da serotonin ve dopamin dengesizliği söz konusudur.
  • Düşük serotonin: EB ile ilişkilidir, boşalma kontrolünü azaltır.
  • Nitrik oksit sinyallerinde bozulma: SB’yi etkiler, boşalma zamanlamasını da etkileyebilir.
• Penis Aşırı Hassasiyeti: Bazı durumlarda penis hassasiyetinin artması EB’ye neden olabilir ve ereksiyonun sürdürülmesini zorlaştırabilir.

3. Damar ve endokrin mekanizmalar

• Damar Yetmezliği: Penis kan akışının zayıf olması SB’ye neden olurken, bu durum kaygıya ve hızlı boşalma isteğine yol açarak dolaylı olarak EB’ye sebep olabilir.
• Hormonal Dengesizlik: Düşük testosteron cinsel isteği, ereksiyon kalitesini ve boşalma süresini etkiler.

4. İlaç ve madde kullanımı

• PDE5 inhibitörleri (örneğin sildenafil): SB için reçete edilen bu ilaçlar, EB’yi ortaya çıkarabilir veya şiddetlendirebilir.
• Madde kötüye kullanımı: Alkol veya uyarıcılar hem ereksiyon kalitesini hem de boşalma kontrolünü olumsuz etkiler.

5. Davranışsal geri besleme döngüsü

• SB → Kaygı yaratır → EB’ye neden olur
• EB → Hayal kırıklığı yaratır → SB’yi şiddetlendirir
  Bu durum, iki bozukluğun birlikte görülmesini pekiştiren kısır bir döngü oluşturur.

EB ve SB’nin Birlikte Tedavisi

Bu iki durum birlikte görüldüğünde, tedavi her iki durumu da aynı anda hedef almalı, bireyselleştirilmiş ve kapsamlı olmalıdır.

1. Başlangıç Değerlendirmesi

• Ayrıntılı tıbbi ve cinsel öykü
• Kaygı, depresyon ve ilişki sorunları için psikolojik değerlendirme
• Gerekirse hormonal ve metabolik tarama (örneğin testosteron düzeyi, diyabet)

2. Farmakolojik tedavi

a. PDE5 inhibitörleri (SB için)

• Örnekler: Sildenafil (Viagra), Tadalafil (Cialis), Vardenafil
• Ereksiyon kalitesini artırır, performans kaygısını azaltır.
• Güveni artırarak EB’yi dolaylı yoldan iyileştirebilir.
• EB ve SB birlikte görüldüğünde sıklıkla ilk tercih edilen tedavidir.

b. SSRI’lar (EB için)

• Seçici serotonin geri alım inhibitörleri: Paroksetin, Sertralin, Fluoksetin
• Serotonin düzeylerini artırarak boşalmayı geciktirir.
• Günlük ya da ihtiyaç halinde kullanılır.
• Gerektiğinde PDE5 inhibitörleriyle kombine edilebilir.

c. Topikal anestezikler (EB için)

• Lidokain-prilokain kremleri veya spreyleri
• Penis hassasiyetini azaltarak boşalmayı geciktirir.
• Aşırı hassasiyet söz konusuysa yardımcı tedavi olarak kullanılır.

d. Kombinasyon tedavisi

• PDE5 inhibitörleri + SSRI kombinasyonu yaygındır ve genellikle iyi tolere edilir.
• Her iki durumu aynı anda hedef alır.
• Bazı bölgelerde sabit doz kombinasyonlar (örneğin dapoksetin + sildenafil) mevcuttur.

3. Psikoseksüel terapi

• Kaygı, depresyon ve ilişki problemleri için bilişsel davranışçı terapi (BDT)
• Performans kaygısını azaltmak ve partnerle iletişimi güçlendirmek için cinsel terapi
• Psikolojik faktörler belirgin olduğunda farmakolojik tedaviye ek olarak önerilir.

4. Davranışsal teknikler (EB için)

• Başla-dur tekniği
• Sıkma tekniği
• Pelvik taban kaslarını güçlendirmek için Kegel egzersizleri

5. Yaşam tarzı değişiklikleri

• Düzenli egzersiz, kilo verme ve sigarayı bırakma
• Alkolü sınırlamak, hipertansiyon veya diyabet gibi kronik hastalıkları yönetmek
• Cinsel işlevi genel olarak iyileştirir

6. Hormon tedavisi (gerekirse)

• Düşük testosteronu olan erkeklerde testosteron replasman tedavisi (TRT)
• Dikkatli ve kapsamlı değerlendirme sonrası uygulanmalıdır

Tedavi stratejisi özeti:

Özet

Erken boşalma ve sertleşme bozukluğu, erkeklerde en sık görülen iki cinsel işlev bozukluğudur ve çoğunlukla aynı bireyde birlikte bulunur. Araştırmalar, bu iki durumdan birine sahip erkeklerin %20–50’sinin diğerini de yaşayabileceğini göstermektedir

Temel Noktalar (Key Points):

Yüksek Yaygınlık: Özellikle yaşla birlikte, psikolojik stres ya da kronik hastalık varlığında, birçok erkek hem erken boşalma (EB) hem de sertleşme bozukluğu (SB) semptomları bildirmektedir.

Ortak Mekanizmalar: Psikolojik faktörler (örneğin performans kaygısı), nörotransmitter dengesizlikleri (örneğin serotonin, dopamin) ve damarsal veya hormonal problemler her iki duruma da katkıda bulunabilir.

Kısır Döngü: SB, kaygıya ve aceleci cinsel ilişkiye neden olarak EB’ye yol açabilir. Buna karşılık, EB performans baskısını artırarak SB’yi daha da kötüleştirebilir.

Tedavi Yaklaşımı: En etkili yöntem, her iki durumu birlikte ele alan kombine bir stratejidir:

• SB için PDE5 inhibitörleri (örneğin sildenafil)
• EB için SSRI’lar veya topikal anestezikler
• Psikolojik nedenler için psikoterapi ve davranışsal teknikler
• Yaşam tarzı değişiklikleri ve altta yatan sağlık sorunlarının tedavisi

Bütüncül Yönetimin Önemi: Hem EB hem de SB aynı anda ele alındığında, daha iyi sonuçlar, artan cinsel tatmin ve azalan psikolojik stres sağlanır.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK
Ürolog
İstanbul – TÜRKİYE