Testisler (er bezleri) erkelerde genital sistemin önemli organlarındandır. Testis sperm üretme testrosteron (erkeklik hormonu) salgılama gibi önemli iki fonksiyonu vardır. Bunların yanında erkeklere has sekonder seks karakterlerinin gelişmesinde de testisler önemlidir. Bazı durumlarda testis boyutları normalden küçük olur ve bu durum önemli sorunlara yol açabilir. Bu makalemde testis atrofisi (atrofik testis) hakkında genel bilgi vereceğim.
Normal testis boyutları ne kadardır?
Erişkinlerde ortalama normal testis uzunluğu 5 cm, genişliği 2 cm ve yüksekliği 3 cm kadardır. Ortalama testis hacmi yetişkinlerde ortalama 18 ml civarındadır.
Atrofik testis ne demektir?
Testis atrofisi veya atrofik testis, testisin normal boyutlarından daha küçük olması demektir. Tek taraflı, yani sadece bir testiste olacağı gibi iki testiste (bilateral) testis atrofisi şeklinde de görülebilir.
Testislerin içinde bulunduğu torba (skrotum), ısıya duyarlı bir organdır. Soğuğa maruz kalma durumlarında kasılarak testisler yukarı doğru çekilir, sıcak ortamlarda ise gevşeyerek testislerin aşağı sarkmasına neden olur. Testisler ısıya karşı hassas organalardır. Skrotumun ısı değişimine karşı bu şekilde kasılıp gevşemesi testisleri aşırı ısının olumsuz etkilerine karşı korumaktır. Bu şekilde skrotumun kasılması durumlarında testis boıyutlarını değerlendirmek yanıltıcı olabilir. Gerçek anlamda testisleri muayene yapmak için hastanın ayakta ve skrotumun gevşek bir pozisyonda olması gerekir.
Atrofik testis nedenleri nelerdir?
Atrofik testis nedenleri çok değişiktir. Testisin enfeksiyonlarından kanserlerine kadar bir çok neden testis atrofisine neden olur. Testis atrofisi nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Orşit: Orşit, testisin iltihabi hastalığıdır. Bılateral ve unilateral, yabi iki taraflı ve tek taraflı olabilir. Orşit başlangıcında testis büyük ve ağrılıdır. Daha sonra enfeksiyon tedavi edilip hastalık ortadan kaldırıldıktan sonra testis boyutunda küçülme, yani atrofi gelişir. Bu atrofik durum enfeksiyonun şiddetine ve uygun şekilde ve zamanda tedavi yapılmasına göre değişir.
Orşitin (testis iltihabı) etkene göre iki tipi vardır:
Viral orşit: Burada etken bir virüstür. Viral orşitin en sık nedeni kabakulak orşitidir (mumup orşiti). Ergenlikten sonra kabakulak hastalığı geçiren erkeklerin yaklaşık üçte birinde 4-7 gün sonra orşit gelişir.
Bakteriyel orşit: Bakteriler tarafından olıuşturulan testis enfeksiyonudur. Viral orşite göre daha sık görülür. Seksüel aktif yaşlardaki erkeklerde daha sık görülür. Sıklıkla gonore ve klamidia gibi cinsel yolla geçen hastalıklara bağlı olarak gelişir. Bunun dışında idrar yolları enfeksiyonu veya idrar yollarına kateter takılması veya endoskopik işlemler sonucu da bakteriyel kökenli orşit görülebilir.
- Varikosel: Varikosel, testisin toplar damarlarının (testis venleri) genişlemesi, yani varisidir. Sıklıkla so tarafta bazen de iki taraflı görülebilir. Varikosel hastalığı eğer tedavi edilmezse zamanla testis boyutu küçülüğr, atrofi gelişir. Genç erkeklerde testis atrofisine neden olan önemliği hastalıklardan birisidir. Erken dönemde tanı ve tedavisi yapılırsa testis atrofisinin önüne geçebilmek mümkündür. Erişkin yaşta varikosel hastalığına bağlı testis atrofisi gelişmişse bu durum ameliyatla düzelmez. Çocukluk yaşlarında testislerde varikosele bağlı atrofi, ameliyatla düzelir ve testisler normal boyutlarına gelir. Bu bakımdan çocuk varikosellerini ihmal etmemek gerekir.
- Testis torsiyonu: Bu durum testis damarlarının içinde bulunduğu spermatik kord denen yapının kendi etrafında dönmesi ve bunun sonucu testise yeterli kan akımının gelmemesi sonucu ortaya çıkan bir tablodur. Testis torsiyonu acil bir durumdur. Saatler içinde müdahale etmek gerekir. Zamanında müdahale edilmezse testis atrofisi ile sonuçlanır. En etkili tedavi cerrahi girişimle spermatik kordonu normal pozisyonuna getirip testisi skrotuma tespit etmektir.
- Yaşlılık: Erkeklerde yaşlanmaya bağlı olarak testis boyutlarında küçülme görülür. Yaşlanmaya bağlı testis atrofisi bilateraldir, yani her iki testis boyutlarında da küçülme olur.
- Aşırı alkol kullanımı: Özellikle aşırı alkol alanlarda serum testosteron hormonu (testisler tarafındfan üretilen erkeklik hormonu) seviyeleri düşer ve testis boyutları küçülür. Alkole bağlı testis atrofisi (testiküler atrofi) bilateraldir, yani her iki testiste de görülür.
- Dışardan testosteron tedavisi almak: Testislerin en önemli görevlerinden birisi de testosteron hormonu üretmektir. Bazı kişiler dışardan testosteron hormonu alırlar (Testosteron replasman tedavisi). Bu durumda testisler çalışmaz ve testis boyutları küçülür, atrofik testis gelişir.
- Östrojen veya anabolik steroid kullanımı: Dışardan anabolik steroid veya östrojen tedavisi alan erkeklerde tıpkı tertosteron alanlarda olduğu gibi atrofik testis gelişir. Bu kişilerde atrofi bilateral görülür.
- Sporcuların bilinçsiz ilaç almaları: Vücut geliştirmek amacıyla dışardan anabolik steroid veya testosteron tedavisi alanlarda (suplement) her iki testiste de atrofi görülebilir.
- Travma: Tek taraflı veya iki taraflı testis travması sonuucu testisler atrofiye gidebilir.
- İnmemiş testis (kriptorşidizm): Bazen testisler doğuştan normal yerinde olmaz, sonradan indirilir. Bu vakaların 1 yaşına kadar normal skrotum aindirilmesi gerekir. Eğer testisler zamanında skrotuma indirilmezse veya geç indirilirse atrofi gelişir.
- Cerrahi işlemler: Testisin damarlarının olumsuz etkilendiği cerrahi girişimler sonucu testis atrofisi görülebilir. Bu durumlarsıklıkla fıtık, varikosel ameliyatı gibi durumlarda karşımıza çıkar. Cerrahi sırasında çok dikkat edilmezse testiisin arterleri zarar görür ve atrofi gelişir. Mikrocerrahi varikosel ameliyatında arter mikroskopla görüldüğünden testis atrofisi gelişimi görülmez.
Testis atrofisinin riskleri nelerdir?
Atrofik testis önemli bir hastalıktır. Bazı hastalıklar için risk faktörü oluşturur. Testis atrofisinin riskleri (komplikasyonları) şunlardır:
- Kısırlık: Testislerin en önemli 2 görevi vardır: Testosteron üretmek ve pserm üretmek. Eğer testiste atrofi varsa bu fonksiyonlar olumsuz etkilenir. Eğer atrofi iki taraflı ise her iki fonksiyon da ciddi derecede olumsuz etkilenir. Eğer atrofi tek taraflı ise ve diğer testis normal ise testosteron ve sperm üretimi normal olabilir.
- Ereksiyon sorunu: Testisler tarafından üretilen tesstosteron hormonu yetersizliğine bağlı olarak ereksiyon sorunu (erektil disfonksiyon, ED, iktidarsızlık) görülebilir.
- Testis kanseri: Testis atrofisinin en önemli risklerinden (komplikasyon) birisi de testis kanseri gelişmesidir. Bu hastalar testis kanseri yönünden yakın takip edilmelidir.
- Psikolojik sorunlar: Atrofik testis kişilerde psikolojik sorunlara, özgüven eksikliğine neden olur.
Atrofik testisli kişilerin çocuğu olur mu?
Hastalarımız tarafından sıkça sorulan sorulardan birisi de “atrofik testisin kısırlık yapıp yapmayacağı” sorusudur. Eğer testis atrofisi tek taraflı ise ve diğer testis boyut ve fonksiyon olarak normalse bu kişiler çocuk sahibi olabilirler.
Atrofik testis perm üretir mi?
Spermogram sonucunda atrofik testisli hastalarda sperm olmasa dahi bazı hastalarda mikroskop altında testiste sperm bulunabilir (TESE) ve bu şekilde tüp bebek yöntemi ile çocuk sahibi olabilmek mümkündür.
Atrofik testis sertleşme sorununa yol açar mı?
Eğer testisin birisi atrofik ve diğeri normalse bu hastalarda testosteron hormonu normal olacağından cinsel fonksiyon sorunları olmaz. Ancak atrofi iki taraflı ve testosteron seviyesi de düşükse ereksiyon sorunu olabilir. Atrofik testis ayrıca kişileri psikolojik olarak ta olumsuz etkiler ve sonuçta erektil disfonsiyon görülebilir.
Atrofik testis mutlaka ameliyatla alınmalı mı?
Eğer testis atrofisi belirginse, diğer testis te normalse bu durumda atrofik testisin ameliyatla alınması gerekir. Çünkü ilerde bunlarda kanser gelişme riski yüksektir.
Atrofik testisli hastalar nasıl takip edilmelidir?
Atrofik testisli hastalar eğer ameliyat ile testisin alınmasını istemiyorlarsa düzenli aralıklarla kontrol edilmelidirler. Testis kanseri 18-38 yaş arası sık görüldüğünden bu dönem kanser yönünden riskli bir dönemdir. Bu hastalar fizik muayene, skrotal USG, testis tümörü markırları (alfa fötoprotein LDH-1 ve beta HCG) ile kontrol edilmelidir.
Testis atrofisinin ilaçla tedavisi var mı?
Atrofik testisi büyütecek her hangi bir ilaç yoktur. Bitkisel tedavilerin de küçük testisi büüyütmeye her hangi bir etkileri olmaz.
Hipoplazik testis ne demektir?
Hipoplazi, doğum öncesi gelişme döneminde bir organın doğuştan hücre sayısının az olması nedeniyle küçük olarak gelişmesidir. Başka bir deyişle hipoplazi, organın yetersiz gelişimi nedeniyle doğumsal olarak küçük boyutta olmasıdır. Hipoplazik bir organ tüm dokuya ait anatomik özelliklerini gösterir, fonksiyonlarını yapar.
Atrofik ve hipoplazik testis arasındaki fark nedir?
Hipoplazi doğum öncesi organların gelişme döneminde ortaya çıkan gelişme bozukluğuna bağlı olarak organın küçülmesidir. Atrofi ise normal gelişimini tamamlamış bir organdaki hücrelerin sonradan geçirilen nedenlere bağlı olarak sayılarının azalması sonucu organ ve dokuların normalden daha küçük olmasıdır. Yani hipoplazi doğuştan, atrofi sonradan ortaya çıkan organdaki küçülmeyi ifade eder.
Atrofik testis belirtileri nelerdir?
Atrofik testisli hastaların yapılan genital muayenesinde testis gelişiminin yaşa göre yeterli olmadığı, yani küçük olduğu görülür. Testisler tarafından üretilen testosteron hormonu, erkeklere has vücut yapısının gelişmesinde önemlidir. Bu bakımdan atrofik testis belirtilerini ergenlik öncesi ve sonrası olmak üzere iki grupta incelemek gerekir.
Ergenlik öncesi atrofik testis belirtileri
Ergenlik öncesi testis atrofisi var ve yeteri kadar testosteron üretilmiyorsa erkeklerde şu belirtile görülür;
- Sakal gelişimi yetersizdir
- Pubik kıllanma (kasıklarda kıllanma) iyi gelişmez
- Penis boyutu yeteri kadar gelişemez
Ergenlik sonrası atrofik testis belirtileri
Puberte, yani ergenlik sonrası erkeklerde görülen atrofik testis belirtileri şunlardır;
- Libido azalması (cinsel istekte azalma)
- İnfertilite (kısırlık)
- Kas kitlesinin iyi gelişememesi
- Sakal gelişimi iyi değildir
- Pubik kıllanma yeterli değildir
- Testisler yumuşak kıvamdadır
Atrofik testis tanısı nasıl konur?
Tüm hastalıkların tanısında olduğu gibi atrofik testis tanısı koyabilmek için de sistemik bir yaklaşım gerekir. Testis atrofisi tanısı koyabilmek için izlenecek yol haritası;
- Anamnez: Anamnez veya hasta hikayesi, hastanın hastalığı ile ilgili genel bir sorgulanması demektir. Burada hastaya testis küçüklüpüne neden olabilecek sorular sorulur: Geçirilen, hastalıklar, geçirilen ameliyatlar, travma hikayesi, kullanılan ilaçlar, idrar yolu veya cinsel yolla bulaşan hastalık geçirip geçirmediği, çocuklukta kabakulak geçirip geçirmediği gibi genel bir sorgulama yapılır.
- Muayene: Hastanın ayakta ve yatarak genital muayenesi yapılır. Her iki testisin yaşa göre boyutu, kıvamı, varikosel olup olmadığı değerlendirilir. Ayrıca testiisin gelişimi ve pubik kıllanmanın normal olup olmadığı değerlendirilir.
- Skrotumun gelişememesi (skrotal hipoplazi): Yapılan muayenede atrofik testis tarafındaki skrotumun küçük kaldığı, tam olarak gelişmediği görür.
- Genel vücut muayenesi: Hastanın genel vücut kas gelişimi, yüzdeki sakal bıyık gelişimi gibi sekonder erkeklere özel seks karakterleri değerlendirilir.
- Laboratuvar tahlilleri: Atrofik testis tanısı koymada en önemli laboratuvar testi serum testosteron seviyesidir. Testis fonksiyonlarının yeterli olmadığı durumlarda serum testosteron değerleri düşük olarak bulunur. Tek taraflı atrofik testislerde eğer diğer testis normalse testosteron seviyesi normal bulunur.
- Radyolojik değerlendirme: Testislerin büyüklüğünü değerlendirmede skrotal ultrasonografi (skrotal USG) önemli bir tanı yöntemisdir. Her iki testis boyutu ultrasonla değerlendirilir.
Atrofik testisin tedavisi nasıl yapılır?
Testis atrofisinin tedavisi altta yatan nedene göre yapılır. Bunun dışında eğer kalıcı olarak testosteron düşükse dışardan testosteron tedavisi (TRT) gerekir.
- Enfeksiyon: Eğer hastada orşit varsa spesifik etkene göre uygun antibiyotik tedavisi erken dönemde başlanarak atrofinin önüne geçilebilir. İdrar yolu enfeksiyonu ve cinsel yolla geçen hastalıklar varsa bunların da uygun şekilde tedavisi gerekir.
- Varikosel: Çocukluk çağında varikosel varsa bunun mutlaka tedavi edilmesi gerekir. Çocukluk çağında varikosele bağlı testis atrofisi ameliyatla düzelir, erişkinlerdeki varikosele bağlı atrofik testis ameliyatla düzelmez.
- Testis torsiyonu: Testis torsiyonu ürolojik acil bir hastalıktır. Bu hastaların fazla vakit kaybetmeden 4-5 saat içinde mutlaka ameliyat edilmesi gerekir.
- İnmemiş testis: Bazen tek veya her iki testis skrotuma inmez. Bu hastaların en geç 1-2 yaş içinde ameliyat edilmesi gerekir. Geciken durumlarda testislerde atrofi gelişir.
- Yaşam tarzı değişiklikleri: Aşırı alkol alımı testisler için zararlıdır. Bu hastaların alkolü bırakması veya ksıtlaması testis atrofisi gelişimini önler.
- Dışardan anabolik steroid veya testosteron alımı kesilmesi: Bu tür ilaç alan hastalarda testis atrofisi gelişeceğinden bu gibi alışkanlıkların bırakılması gerekir.
- Ameliyatla atrofik testisin alınması (orşiektomi): Eğer testis atrofisi ileri derecede fazla ise ve fonksiyon yoksa bu durumda bu testisin alınması gerekir (orşiektomi). Çünkü böyle hastalarda kanser riski yüksektir. Testis alındıktan sonra hastaları psikolojik olarak rahatlatmak için testis protezi takılması çok yararlıdır. Biz bu tür hastalarımıza testis protezi takıyoruz. Protez skrotumda normal bir görüntü oluşturarak hastaları rahatlatıyor.
- Hormon replasman tedavisi: Eğer hastada testis atrofisine bağlı testosteron seviyesi düşükse bunun mutlaka tedavi edilmesi gerekir. Böyle hastalarımıza testosteron tedavisi başlıyoruz. Testosteron tedavisi ömür boyu yapılmalıdır. Çünkü bu hormon testisler tarafından üretilmemektedir ve bunun mutlaka yerine konulması gerekir. Bu şekildeki tedaviye “testosteron replasman tedavisi, TRT” (tersosteronu yerine koyma tedavisi) diyoruz. Bunun değişik yöntemleri vardır. Uzun süreli testosteron enjeksiyonları ile hastalara birkaç ayda bir dışardan testosteron verilir.
Özet olarak; testisler erkeklerde önemli fonksiyonları olan genital sistem organlarındandır. Değişik nedenlerden dolayı testis yapısında bozulmalar ve atrofi infertilite, ereksiyon sorunu ve testis kanseri gelişimi gibi ciddi sorunlara yol açar. Atrofik testisli hastaların testis kanseri gelişimi yönünden yakın takibi gerekir. Eğer testosteron seviyeleri normalin altındaysa uygun şekilde tedavi edilmelidir.
Prof. Dr. Emin ÖZBEK
Üroloji Uzmanı
Cevap bırakın