Üretra darlığı olan hastalarda her hangi bir seviyede değişik derecelerde üretra lümeninde (kanal) daralma olması sonucu üretranın asıl fonksiyonlarında (meninin ve idrarın dışarı atılması) bozulmalar olur. Eğer bu darlık uzun süreli ve ileri seviyede olursa zamanla böbrek fonksiyonları da olumsuz etkilenebilir. Bu yazımda daha önceki tecrübelerimden elde ettiğim gözlemleri de dikkate alarak üretra darlığının tanı, tedavisi ve nedenleri hakkında genel bir güncelleme yapacağım.

Üretra Nedir? Fonksiyonları Nelerdir?

Üretra, mesaneden sonra idrar olunun idrar kanalının son kısmına kadar olan kısmıdır. İç kısmı (lümen) mesaneden çıkıştan başlayarak değişici epitel hücresi (transizyonel epitel) ile döşelidir, daha aşağı doğru indikçe çok katlı yassı epitel hücreleri ve üretral meatusta (üretranın dışarı açılan deliği) çok katlı yassı epitel ile döşelidir.

Üretranın en önemli ve tek fonksiyonu, erkeklerde ilişki sonrası meninin ve her iki cinste de idrarın mesaneden sonra dışarı atılması için transit rolü görmesidir. Bunun dışında absorbsiyon, sekresyon (emilim, salgılama) ve depolama görevi yoktur.

Üretra Anatomisi: Üretranın Kısımları Nelerdir?

Üretra anatomik olarak erkeklerde 2 ana kısma ayrılır, bunların da alt kısımları vardır;

1. Posterior üretra (arka üretra)

• Mesane boynu
• Prostatik üretra
• Membranöz üretra (ekternal üriner sfinkter, pelvik taban kasları)

2. Anterior üretra (ön üretra)

• Bulber üretra (skrotum ve anüs arası)
• Pendülöz üretra (Penil üretra)
• Glandüler üretra (glans penisin olduğu kısım)

Üretra Darlığı Nedir? En Çok Hangi Cinste Görülür?

Üretra darlığı, idrar kanalının mesaneden sonraki herhangi bir kısmında (üretra) ortaya çıkan ve idrar yapmada zorlanma ile kendini gösteren bir alt üriner sistem hastalığıdır.

Üretra darlığı en sık erkeklerde görülür, çünkü erkek üretrası daha uzun iken kadınlarda daha kısadır, ortalama erkek üretrası 18-22 cm, kadın üretrası ise 5-6 cm uzunluktadır.

Üretra Darlığının En Sık Görüldüğü Yerler Nerelerdir?

• Bulber üretra %50
• Penil üretra %30
• Naviküler fossa %20 (penis baş kısmı)

Üretra Darlığının Çeşitleri Nelerdir?

Üretra darlığı anatomik olarak darlığın bulunduğu bölgeye göre 2 ana grupta incelenir;

1. Posterior üretra darlıkları (arka üretra darlığı): Bu darlıklar üretranın mesaneye açıldığı kısımdan prostatın hemen altındaki pelvik kaslara kalan olan kısımda görülen darlıklardır. Posterior üretra darlıkları nadir görülür. Bu tip darlıklar çoğunlukla travma sonucu pelvis kemiği (leğen kemiği) kırıklarına bağlı olarak ortaya çıkar.

2. Anterior üretra darlıkları (ön üretra darlıkları): Anterior üretranın en uzun kısmıdır. Pelvik kaslardan idrar kanalının çıkıma kadarki alanı oluşturur. Penis travmaları, üretral kateterizasyon işlemleri, ata biner tarzı kazalar sonucu sıklıkla görülür.

Tanı Yöntemleri Nelerdir?

• İdrar testi: İdrar tetkikinde kanama, enfeksiyon araştırılır
• İdrar akım testi (üroflowmetre): İdrar akım hızını ölçen bir testtir. Darlık olan hastalarda idrar akım değerleri düşer, yani idrar tazyiki azalır.
• Üretra ultrasonu: Üretraya serum fizyolojik verilerek ultrason çekilir. Darlık olan bölgede verilen serumun zor geçtiği görülür.
• Mesane ultrasonu: Bu yöntemle mesanedeki idrar miktarı ölçülür. Normalde idrar yaptıktan sonra mesanenin tam boşalması gerekir, ancak darlık varsa mesanede darlığın derecesine bağlı olarak idrar kalır.
• Pelvik MRI: Pelviskemiklerinde (leğen kemiği) bir rahatsızlık olup olmadığını değerlendirmek için kullanılır.
• Retrograt üretrografi (retrograd sistoüretrografi): Üretradan ince bir kateterle 1 cm kadar girilip 50-100 cc kadar izotonik ile karıştırılmış kontrast madde verilerek tüm üretra ve mesane değerlendirilir. Bu şekilde darlığın tam olarak yeri ve derecesi ortaya konmuş olur.
• Sistoskopi: Endoskopik yöntemlerle (kamera) üretraya girilerek dar olan kısım gösterilir. Bu işlemle eğer üretrada bir engel yoksa mesaneye kadar da ulaşılır ve mesane de değerlendirilir (üretrosistoskopi ve sistoüretroskopi),

Üretra Darlığının Belirtileri (Semptomlar) Nelerdir?

Üretra darlığı olan hastalarda bu tanıyı düşündürecek şikayetler şunlardır;

• İdrar akım hızında yavaşlama
• Mesanenin tam boşalamama hissi
• İdrarın dağınık gelmesi
• İdrar yapmak için zorlanma, ıkınma ihtiyacı
• İdrar yaparken ağrı
• Sık idrara çıkma ve ani idrar hissi
• Sık tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları
• Ağrılı idrar yapma (disüri)
• İdrar retansiyonu (idrar yapamama)
• Damla damla idrar yapma
• Bazen kanlı idrar (hematüri)
• Mesane kasılma fonksiyonlarının zamanla kaybolması
• Taşma inkontinansı 8geç dönemde)
• Kasıklarda ağrı
• Üretral akıntı
• İlişki sonrasında meni tazyikinde azalma
• Mesanede taş oluşumu

Üretra Darlığı Hangi Hastalıklarla Karışır?

Bazı hastalıklar üretra darlığı gibi belirtiler verir tanıda karışıklığa yol açabilir. Üretra darlığı ile karışabilecek hastalıklar şunlardır:

• BPH (iyi huylu prostat büyümesi)
• Nörojen mesane
• Üretra taşı
• Üretral karünkül (kadınlarda üretra girişinde polip)

Üretral Darlık Nedenleri Nelerdir?

Üretra darlığına yol açan nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz;

• İdrar yollarına girişimsel işlemler: Sistoskopi, üreteral kateter takılması gibi endoskopik işlemler
• Üreter ve böbrek taşlarının endoskopik girişimleri (URS, RIRS)
• Nörojen mesane nedeniyle TAK 8temiz aralıklı kateterizasyon) yapılan hastalar
• Üretaya sonda takılması (üretral kateterizasyon): Tanı amacıyla, kısa süreli, uzun süreli sonda kullanımı olabilir.
• Pelvis travması: Özellikle trafik kazaları sırasında üretra çevresindeki kemiklerin kırılması üretra hasarına ve ilerde üretral darlığa neden olabilir.
• Kesici delici aletlerle yaralanma
• Daha ömceden geçirilmiş prostat ameliyatkları (endoskopik, TUR, TUR-P, açık prostat ameliyatları)
• Prostat enfeksiyonları (prostatit)
• Önceden geçirilen hipospadias ameliyatı
• Doğuştan üretra anomalileri (hipospadias)
• Lichen sclerosus (balanitis xerotica obliterans)
• Reiter sendromu
• Endoskopik mesane taşı, mesane tümörü ameliyatları (TUR M)
• Kanser ameliyatları: Mesane, prostat, üretra kanserleri gibi
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar
• Işın tedavisi: Kanser nedeniyle alt karın kısmına (pelvis) ışın tedavisi yapılan hastalarda üretra darlıkları görülebilir. Kalın barak (rektum), prostat, mesane, rahim, serviks kanserleri nedeniyle pelvik radyoterapi sıklıkla uygulanır.
• Darlıkların %30’unun herhangi bir sebebi bilinmemektedir (idiyopatik)
• 45 yaş altın erkeklerde genellikle travma ve hipospadiasameliyatı, 45 yaş üstündekilerde endoskopik girişimler nedenler arasındadır

Üretra Darlığının İlaç, Bitkisel ve Alternatif Tıp Tedavisi Var Mı?

Üretra darlığının, ilaçla, bitkisel yöntemlerle ve alternatif tıp metotlarıyla tedavisi yoktur. Tek ve en etkili tedavi ameliyat, yani cerrahi tedavidir.

Üretra Darlığının Komplikasyonları Nelerdir?

Üretra darlığı eğer tedavi dedilmezse, özellikle uzun süreli ve belirgin darlıklarda ciddi komplikasyonlar gelişir. Bu komplikasyonlar şunlardır;

• Sık tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları
• Mesane taşları
• Mesane divertikülü
• İdrar yapamama (glob, idrar tıkanması)
• Mesane fonksiyonlarının kaybı
• Böbreklerde ve üreterlerde genişleme (hidroüreteronefroz, hidronefroz)
• Böbrek fonksiyolarında bozulma ve ilerde böbrek yetmezliği
• Meninin gelmemesi veya mesaneye kaçması
• İnfertilit (kısırlık)
• Cinsel problemler

Üretra Darlıklarından Korunmak İçin Neler Yapmalı?

• Üretra ve mesane travmalarına karşı dikkatli olmak
• Üretral kateterizasyon sırasında dikkatli olmak (mutlaka kaygan jeller kullanılmalı, ince çaplı sondalar kullanmak)
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tedbirli olmak (kondom kullanmak, hastalık oluşmuşsa mutlaka etkin bir tedavi gereklidir)
• Cinsel yolla bulaşan hastalığı olanlarla ilişkiye girmekten kaçınmak

Ütretra Darlılarında Ameliyat Seçenekleri Nelerdir?

Üretra darlığının derecesine göre değişik tedavi seçenekleri uygulanır. Bu tedavi yöntemleri;

• Kateterizasyon: Bu işlemle en basit darlıklar tedavi edilebilir. Üretraya steril şartlarda hastaya uygun numarada kateter takılarak idrar boşaltılır. Hafif darlıklar bu şekilde açılabilir, eğer sonda geçmiyorsa zorlamadan işlemi sonlandırmak gerekir.
• Üretranın dilatasyonu: Bu işlem steril şartlarda küçük çaplardaki bujilerden başlayarak üretranın genişletilmesi esasına ddayanır. Ayni zamanda ameliyat sonrası darlıkların tekrarlamasının önüne geçmek için de uygulanır.
• Endoskopik tedavi: Küçük çaplı ve kısa segment üretra darlıklarında endoskopik olarak dar olan kesim görülerek açılır (endoskopik internal üretrotomi) ve işlem sonrası hastaya kateter (sonda) takılır. Bu kateter 2-3 hafta kadar kalır. Enfeksiyona karşı hastalara idrar yollarına karşı etkili koruyucu antibiyotik başlanır. Kateter çıkartıldıktan sonra hastalara belli aralıklarla darlığın tekrarlamaması için dilatasyon işlemleri yapılır. Bu işlemler özel bujilerle ve steril koşullarda yapılır.
• Üretroplasti: Sık sık tekrarlayan ve uzun segment darlıklarda yapılan bir ameliyat yöntemidir. Burada açık ameliyatla dar olan kısım tamamen alınır ve buraya değişik bölgelerden alınan yapalar konularak darlık düzeltilir. Biz ameliyatlarımızda uygun hastalarda ağız mukozasından alınan parçaları kullanıyoruz. Bu işlem en etkili bir tedavi yöntemidir ve bu ameliyatla başarı oranımız oldukça yüksektir, nüks eden hastalarımız yok denecek kadar azdır.
• Üretral stent takılması: Ameliyatı kaldıramayacak hastalara dar olan kısmı içine endoskopik olarak özel stentler yerleştirilerek hastaların rahat idrar yapmaları sağlanır. Günümüzde bu stentler çok fazla kullanılmamaktadır.

Kadınlarda Üretra Darlığı Tedavisi- Ameliyatı

Üretra darlığı, üretranın kısa olması nedeniyle kadın hastalarda son derece seyrek görülür. Kadınlarda darlık benzeri şikayetler %2,7-8 oranında görülür, bunların da %4-8’inde darlık vardır. Nedenleri gene erkelerdekine benzer durumlardır. Kadın hastalarda da vakaya uygun tedavi planlaması yapılır. Çok seyrek görülen bu hastalarda da ameliyat sonuçlarımız oldukça başarılıdır.

Özetleyecek olursak: Üretra darlıklarında tedavi bir çok faktör dikkate alınarak yapılır. Üretradaki darlığın yeri, derecesi, sık tekrarlayıp tekrarlamadığı, hastanın yaşı, cinsiyeti, birlikte bulunan diğer hastalıkları gibi durumlar göz önüne alınarak her hasta için en uygun tedavi planlaması yapılır.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı