İçindekiler:

Hidronefroz nedir?

Hidronefroz nedenleri nelerdir?

Kadınlarda hidronefroz nedenleri nelerdir?

Hidronefrozda ne gibi semptomlar olur?

Hidronefrozda tanı nasıl konur?

Hidronefrozun derecelendirilmesi (sınıflandırılması)

Hidronefrozun tedavisi nasıldır, tedavide neler yapılır?

Hidronefroz nedir?

 Hidronefroz, bir veya iki böbreğin şişmesi demektir. Hidronefroz böbrekten süzülen idrarın mesaneye akışında bir problem olmasından veya mesane den sonraki idrar yollarında idrar akımına engel olan durumlardan veya mesanedeki idrarın geriye, yani üreter ve mesaneye kaçmasından (vezikoüreteral reflü)  kaynaklanır ve idrar böbreklerde birikerek şişmeye neden olur. Bazen şişme hem üreter hem de böbreklerde birlikte görülür. Bu duruma “hidroüreteronefroz” denir.

Eğer olay tek taraflı ise yani bir böbrek ve üreterde ise buna “unilateral hidronefroz/unilateral  hidroüreteronefroz” veya iki taraflı ise buna da “bilateral hidronefro/bilateral hidroüreteronefro” denir.

 Hidronefroz zamanla böbrek fonksiyonlarını azaltır, eğer müdahalede geç kalınırsa böbrek fonksiyonlarını tamamen kaybedebilir.

Her yaşta olabilir, çocuklarda yeni doğan döneminde veya bazen de doğmadan önce anne karnında iken ultrasonografide böbreklerde şişme tespit edilebilir.

Hidronefroz nedenleri nelerdir?

Normalde böbreklerden süzülen idrar, üreter denen kanallar aracılığıyla mesane ye gelir, oradan da vücut dışına atılır. Bazen idrar mesaneden geriye, yani üretere ve böbreğe kaçar veya üreterde bir tıkanıklın sonucu idrar böbrekte birilkir  ve “hidro nefroz” denen durum oluşur.

Hidronefroz nedenleri şunlardır:

İdrar yolunda kısmi bir tıkanma olması: Üretrelerde idrar geçişine neden olan tıkanıklıklar sıklıkla üreterin böbrekten çıktığı yerde (üretero pelvik bölgede) görülür. Buna üretero pelvik darlık (UPJ darlığı) denir ve genellikle doğuştandır. Bazen de üreterin mesaneye girdiği kısımda daralma ve tıkanıklık (üretero vezikal bölge darlığı) ve bunun sonucunda da hidronefroz olur.

Vezikoüreteral reflü: Normalde mesanedeki idrar üreter ve böbreklere, yani geriye kaçmaz. Üreterovezikal reflü denen hastalıkta mesanedekiidrar üreter  ve böbreğe geriye doğru kaçarak hidronefroza neden olur.

Bunların dışında erişkimlerde idrar yolunda tıkanıklığa neden olan durumlar:

Üriner sistem taşları: Üreter, üretra, mesane taşları tk taraflı veya iki taraflı hidronefroza yol açarlar.

Kanserler: Üreteri mesane, prostat kanserleri, bayanlarda uterus (rahim9 kanseri, her iki cinste de üriner sisteme komşu organların kanserleri bası yaparak hidronefroza neden olurlar.

BPH (iyi huylu prostat büyümesi): 50 yaştan sonraki erkek hastalarda ileri dönem iyi huylu prostat büyümesi iki taraflı (bilateral) hidroüreteronefroza ve tedavi edilmezse böbrek yetmezliğine neden olur.

Kan pıhtısı: İdrar  yolıunu tıkayan kan pıhtıları gene hidronefroza neden olur.

İdrar yollarındaki daralmalar: Doğuştan veya sonradan olan darlıklar hidronefroz yapabilir.

İdrar retansiyonu: Nörojenik nedenlerle veya mesade alt kısmı darlıklarında bilateral hidronefroz görülebilir.

Üreterosel: Üreterin alt kısmının öesaneye kese şeklinde çıkmasıdır. Doğuştan bir hastalıktır ve hidronefroza yol açar.

Kadınlarda hidronefroz nedenleri nelerdir?

Kadın hastalarda yukarda sayılan nedenlere ilave olarak ayrıca hidronefroza neden olabilecek bazı durumlar vardır. Bunlar:

Gebelik: Gebelerde uterusun büyümesiile bebeğin üretere bası yapması sonucu hidronefroz görülür. Gebelerde hidronefroz ve ağrı varsa doğum sonrasına kadar böbreklerin fonksiyonlarını korumak ve ağrııyı gidermek amacıyla hidronefroz olan böbreğe double-J üreter kateteri takılır.

Uterus prolapsusu (rahim sarkması): Özellikle çok ve zor doğum yapan bayanlarda rahim sarkması sonucu idrar akımı engellenir ve hidronefroz görülür.

Sistosel: Gene bayanlarda çok ve zor doğum yapmaya bağlı olarak mesane ve vagina arasındaki duvarın zayıflaması sonucu mesanenin sarkmasına bağlı olarak idrar akımı engellenir ve hidronefroz görülür.

Hidronefrozda ne gibi semptomlar olur?

Hidronefroz her zaman belirti, yani semptom vermeyebilir, semptom verdiğinde de şu tip semptomlar görülebilir:

Ağrı: Hidronefroz olan tarafta  sırtta, yanda veya bazen karında ve kasıkta ağrı olabilir.

Bulantı ve kusma: Genellikle böbrek kaynaklı ağrılarda bulantı kusma da birlikte görülür.

Ateş: Eğer hidronefroz olan böbrekte enfeksiyon da varsa bu durumda ateş görülebilir.

Gelişme geriliği: Böbrek rahatsızlığı olan çocuklarda gelişme geriliği olur. Bu çocuklar yaşıtlarına göre iyi gelişemezler.

Halsizlik, yorgunluk: Böbrek fonksiyonlarındaki bozulma sonucu halsizlik, yorgunluk gibi genel şikayetler olabilir.

İdrar şikayetleri: İdrar yaparken yanma, sık idrara çıkma, ani idrara çıkma ihtiyacı gibi idrar şikayetleri olabilir.

Hidronefrozda tanı nasıl konur?

Hidronefroz tanısı koymak basittir. Bu amaçla şu testler istenir:

Kan testi: Böbrek fonksiyonlarına bakılır. Üre ve kreatinin böbrek hasarını gösterir. Ancak diğer böbrek normalse bu testler normal olabilir.

İdrar testi: İdrar yolu enfeksiyonu veya tş hastalıkları varsa tanıda yardımcı olur.

Üriner sistem ultrasonografisi: Karın ultrasonografisi ile hidronefroz kolyaca gösterilir.Ayrıca hidronefroza neden olabilecek kanser, taş gibi hastalıklar da bu yöntemle gösterilebilir.

İdrar yollarının röntgeni: Direk grafi ve İVP denen ilaçlı böbrek filmi bu amaçla sık kullanılır. Bu yolla börek, üreter, mesane ve üretra gibi idrar yollarına ait nedenler gösterilebilir.

İleri tetkikler: Gerekli durumlardaCT,MRI, MAG3 sintigrafi gibi daha ileri tetkikler istenebilir.

Hidronefrozun derecelendirilmesi (sınıflandırılması)

Hidronefroz, böbrekteki genişlemenin derecesine göre 4 evreye (derece, grade) ayrılır. Evre 1 de hafif derecede böbrekte şişme ve minimal böbrek hasarı var, en son evre evre 4’te ise böbrekte ileri derecede hidronefroz ve böbrek fonksiyonunda kayıp vardır.

• Grade 1 hidronefroz: Hastalığın bu aşamasında parankim hala korunur, çok hafif bir hidronefroz vardır..
• Grade 2 hidronefroz: Hastalığın bu aşaması, parankimde küçük bir hasarla karakterizedir, hafif derecede bir hidronefroz mevcuttur..
• Grade 3 hidronefroz: Bu aşamada, böbrekte önemli bir hasar vardır, hidronefroz belirgindir.
• Grade 4 hidronefroz: Parankim yok, böbrekte ileri derecede hidronefroz vardır,  böbrek pratik olarak fonksiyonunu yitirmiştir.

Hidronefrozun tedavisi nasıldır, tedavide neler yapılır?

Hidronefroz bir çok nedene bağlı olarak ortaya çıkar. Bu bakımdan tedavide neden ne ise ona yönelik planlama yapılmalıdır.

• Eğer doğumsal yapısal bir bozukluk varsa ameliyatla bunlar düzeltilmeli
• Taş hastalığı etken ise bunun tedavi edilmesi gerekir.
• Kanserlere bağlı bir hidronefroz varsa kanserin tedavi edilmesi gerekir.
• İyi huylu prostat büyümesi veya üretra darlığı varsa bunların ameliyatla tedavi edilmesi gerekir.

Hidronefrozda acil, geçici tedavi: Hasta hemen ameliyat yapılamayacak durumda ise böbreklerin daha fazla hasar görmesini engellemek için yapılacak girişimler şunlardır:

• Üreteral kateter takılması: Sistoskopi altında üretere ddouble-J katater takılır. Bu kateterin gir ucu böbrekte diğer ucu da mesanede 28-30 cm lik bir kateterdir. 1 ay ila 1 yıl kadar kalabilen kateterler vardır.
•  
• Nefrostomi takılması: Ultrasonografi altında şişmiş böbreğe ciltten nefrostomi denen kateter takılarak idrarın bu kateterden gelmesi ve böbreğin daha fazla hasar görmesi engellenmiş olur.

Hafif- orta derecede hidronefroz:  Altta yatan bir taş, kanser gibi neden varsa bunlar tedavi edilmelidir. Bazen vezikoüreteral reflü gibi durumlarda antibiyotik tedavisi yeterli olabilir.

Ciddi hidronefroz: Bazen hidronefroz ciddi derecede olabilir ve bu durumlarda mutlaka cerrahi tedavi gerekir.

Grade 4 hidronefroz durumunda artık böbrekte parankim, yani böbrekte fonksiyon gören yapı kalmamıştır ve bu böbreğin ameliyatla alınması gerekir. Eğer sintigrafide böbrek fonksiyonu % 10’un altına düşmüşse bu vakalarda böbrepin alınması, yani nefrektomi yapılması gerekir. Nefrektomi açık ameliyatla veya kapalı yöntemle (laparoskopik nefrektomi) yapılabilir. Biz uzun yıllar nefrektomi ameliyatını laparoskopik olarak yapıyoruz.

Tek bir böbreğin alınması ile diğer böbrek normalse hastalar bir sorun olmadan yaşamlarını devam ettirirler.  Mevcut böbreğin belli aralıklarla kontrol edilmesi ve doktor tavsiyelerine uyulması çok önemlidir.

 Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı