Aşırı aktif mesane nedir?

 “Aşırı aktif mesane”, sık idrara çıkma, acil idrar yapma hissi, idrar kaçırma ve geceleri sık idrara çıkma ihtiyacı ile karakterize semptomların bir kombinasyonu olup hastalarda stres ve yaşam kalitesinde bozulmaya neden olan bir durumdur. Bu hastalar utançlarından sosyal ortamlardan uzak kalırlar, kendilerini izole ederler.

Hastalarda ne gibi şikayetler olur-semptomlar nelerdir?

Aşırı aktif mesanesi olan hastalar şu şikayetlerle hekime başvururlar;

• Urgency: Ani idrar yapma isteği gelmesi durumudur. Hastalarda idrar hissi geldiğinde bunu geciktiremezler ve yapmak isterler.
• Urge inkontinans: Ani idrar isteği ile birlikte  ile birlikte idrar kaçırma (urge inkontinanas). Ani idrar hisi gelen hastalar idrarlarını tutamazlar ve kaçırırlar.
• Frequency: Hastalar sık sık idrar çıkarlar. Günde 8 veya üzeri idrara çıkma
• Noktüri (gece sık idrar çıkma): Geceleri 2 ve daha fazla

Aşırı aktif mesane hastalığının nedenleri nelerdir?

Hastalığın bir çok nedeni vardır. Bunların bir kısmı birlikte ayni anda bulunabilir.

Mesane kasının istemsiz kasılmaları

Normal insanlarda mesane içindeki idrar belli bir seviyeye geldiğinde  idrar hissi olur ve hastalar idrar yapma ihtiyacı duyar. Aşırı aktif mesaneli hastalarda mesane kasları mesane içinde çok az miktarda dahi idrar olsa kasılır. Bu istem dışı kasılmalar da hastalarda ani idrar yapma hissi oluşturur.

Bu şekilde istemsiz kasılmalara neden olarak aşırı aktif mesane belirtileri ortaya çıkmasına neden olan durumları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Nörojenik hastalıklar: İnme ve multiple skleroz gibi, bel fıtığı operasyonu, ışın tedavisi, Parkinson hastalığı gibi hastalıklar.
• Şeker hastalığı
• İdrar yolu enfeksiyonları
• Kadınlarda menapoz dönemindeki hormonal değişiklikler
• Mesane taşı
• Mesane tümörleri
• Mesane boşalmasında engel oluşturan nedenler: BPH (iyi huylu prostat büyümesi), kabızlık, daha önceden geçirilen pelvik cerrahiler, omurga cerrahisi…
• Pelvik taban kasların zayıflığı: Gebelik ve çok doğum yapma mesaneyi destekleyen ve idrar kontroplünde önemli olan kas ve yapıları zayıflatarak aşırı aktif mesaneye neden olabilir.

Diğer nedenler

• Bazı ilaçlar: Diüretikler, yani idrar söktürücü ilaç kullanımı
• Aşırı kahve ve alkol kullanımı
• Yaşlanmaya bağlı kognitif fonksiyonların azalması
• Tuvalete gidildiğinde tam idrarın boşaltılamaması
• Yürüme problemleri olanlar tuvalete yetişemeyeceklerinden ani idrar hissi ve idrar kaçırma olabilir.
• İidrar yolu enfeksiyonu
• Obezite (şişmanklık, aşırı kilo)
• Menapoz sonrası kadınlarda östrojen eksikliği

Aşırı aktif mesane hastalığında risk faktörleri nelerdir (kimlerde daha fazla görülür)?

• Yaşlılık
• BPH
• Şeker hastalığı
• Felç geçirenler
• Alzheimer hastalığı
•  

Aşırı aktif mesane hastalığının komplikasyonları nelerdir?

• Ruhsal sıkıntı ve depresyon
• Aksiyete
• Uyku düzeninin bozulması
• Seksüel problemler (Kadında ve erkekte)

Aşırı aktif mesane hastalığına karşı korunma nasıl olur?

• Eğer hastalar aşırı kilolu ise kilo vermeleri önerilir
• Günlük, düzenli fiziksel aktivite
• Aşırı kahve ve alkol alımı kısıtlanmalı
• Sigara içiyorsa hastalar bırakmalı
• Kronik hastalıkların kontrolü, şeker hastalığı gibi
• Pelvik kas egzersizleri-Kegel egzersizleri

Aşırı aktif mesane hastalığının teşhisi nasıl konur?

Genel değerlendirme

• Ayrıntılı sorgulama: Bu hastalar genel bir tıbbi sorgulamadan geçirilir. Geçirdiği ameliyatlar ve hastalıklar, kullandığı ilaçlar, bayanlarda doğum sayısı ve şekli, yaşam tazrı, beslenme tarzı, aşırı alkol, kahve ve sigara kullanımı sorgulanır.
• Fizik muayene: Erkeklerde prostat, kadınlarda pelvik muayene mutlaka yapılmalıdır.
• İdrar mikroskopisi: İdrar yolu enfeksiyonu olup olmadığını değerlendirmek için idrar mikroskopisi bakılır.
• Nörolojik muayene: Hastalığın bir nörolojik nedene bağlı olup olmadığını değerlendirmek üzere ayrıntılı nörolojik değerlendirme yapılır. Gerekirse Nöroloji tarafından değerlendirilir.

Mesane fonnksiyon testleri

Bu hastalarda mesanede fonksiyonlarını değerlendirmeye yönelik bazı testler istenir.

• Rezidüe idrar tayini: Msanede rezidü idrar kalması aşırı aktif mesane gibi şikayetlere neden olur. Normalde idrar yaptıktan sonra mesanede idrar kalmaması gerekir. Eğer 100-150 cc ve üzerinde idrar kalıyorsa bu normal değildir.
• İdrar akım tersti: (Üroflowmetre) İdrar akımı ve akım hızı ölçülür.
• Mesane basınç ölçüm testleri: Mesane basıncı ve istemsiz kontraksiyonlar (kasılma) gösterilir.

Aşırı aktif mesane hastalığının tedavisi

Aşırı aktif mesane tedavisi yaşam tarzı değişikliklerinden ileri nörolojik tedavilere kadar değişen kompleks bir tedavi gerektirebilir. Genellikle kombine tedaviler en iyi seçeneklerdir.

Hastalar düzenli bir günlük tutmalıdırlar: Günlük alınan sıvı  ve çıkarılan idrar miktarı kaydedilmeli; öksürüp hapşırma, esneme, gülme gibi durumlarda idrar kaçırma, tuvalete yetişememe durumları kaydedilmelidir.

Beslenme: Diyetteşikayetlerini artıracak yiyecek ve içecekleri azaltmalı veya kaçınmalıdırlar. Bunlar;

• Çay
• Kahve
• Alkol
• Çikolata
• Kafeinli içecekler
• Narenciye suları ve meyveler
• Domates ve bunula ilişkili yiyecekler
• Acılı ve asidik yiyecek ve içecekler
• Suni tatlandırıcı içeren yiyecek ve içecekler

Barsak alışkanlıklarını düzene sokmak: Kabız kalmamak bu hastalıkta önemlidir.

Kilo vermek: Hastaların ideal kiloya gelmeleri önemlidir. Gerekirse diyetisyenden destek alınabilir, düzenli spor yapmak gerekir.

Sigarayı kesmek: Sigara, mesane kası üzerine irritan etkiye sahip olduğundan sigara içenlerin bırakmaları önemlidir.

Mesaneyi irrite edecek içeceklerden kaçınmak:

• Çay
• Kahve
• Alkol
• Kafeinli içecekler
• Narenciye suları ve meyveler
• Suni tatlandırıcı içeren yiyecek ve içecekler

Aralıklı kateterizasyon ve pet kullanımı: Eğer hastalar mesanelerini tam boşaltamıyorsa, temiz aralıklı kateterle boşaltmaları önerilir. İstemsiz kaçırmalara karşı pet kullanılabilir.

Mesane eğitimi: Hastalar idrar yapmalarını pelvik taban kaslarını geliştirerek güçlendirebilirler. Belli bir zamanda idrara çıkmaya kişinin kendini alıştırmaya çalışması.

Pelvik taban kası egzersizleri:  Kegel egzersizleri pelvik taban kasları ve idrar sfinkterini güçlendirir.

Biyofidbek: Konuyla ilgilenen kişilerce uygunamasının faydalı olduğu bildirilmiştir.

Aşırı aktif mesane tedavisinde kullanılan ilaçlar 

Mesane kasılmalarını engelleyen ilaçlar aşırı aktif mesane tedavisinde kullanılır. Bunlar;

• Tolterodine
• Oxybutynin
• Trospium
• Solifenacin (Vesicare)
• Darifenacin (Enablex)
• Fesoterodine (Toviaz)
• Mirabegron

 Bu ilaçların bazı yan yan etkilerivardır:

• Ağız ve göz kuruluğu
• Kabızlık

    Östrojen: Menapozdaki bayanlarda vaginal östrojen kremleri üretra ve vaginal bölgedeki kasları güçlendirerek semptomları azaltır.

 Aşırı aktif mesane tedavisinde mesane içine enjeksiyon tedavileri

 Bu amaçla en çok kullanılan ajan, OnabotulinumtoxinA ( Botox)’dır. Botox,  Clostridium botulinum denen bakterinin toksinidir.  Mesane içine sistoskopi altında girilerek özel kateterle yapilır, 6-8 ayda bir tekrarlanması gerekir. Urge inkontinansta da etkilidir. Glob 8işlem sonrası hastaların idrarını yapamaması) dışında ciddi bir yan etkisi yoktur. Günümüzde mesane kası içine enjeksiyon şeklinde verilen en yaygın tedavi yöntemi Botox’tur. Biz de hastalarımıza 13 yıldır başarı ile uygulamaktayız, ciddi erhengi bir komplikasyonla karşılaşmadık.

Sinir stimülasyonu

Sakral sinir stimülasyonu: Mesane kasının kasılmasıyla ilgili sinirdir. 

Perkütan tibial sinir stimülasyonu (PTNS): Ayak bileği yakınına yerleştirilen iğne ile bacak sinirinden (tibial sinir) omurgaya uyarı gönderilir, omurga mesane kasılmasını kontrol eden sinirlerle bağlantının sağlandığı yerdir. Bu uyarılar haftada bir kez 12 hafta süreyle verilir. Şikayetlerin kontrol altına alınması için bu işlemin her 3-4 haftada bir yapılması gerekir.

Akupunktur: Akupunktur deneneblir, ancak çok etkili bir tedavi yöntemi değildir.

Alternatif tedavi-bitkisel tedavi: Aşırı aktif mesane tedavisinde bu tür tedavilerin etkinliği bilimsel olarak gösterilmemiştir.

Aşırı aktif mesane tedavisinde ameliyat-Cerrahi tedavi

Eğer ilaç tedavilerine cevap alınamıyorsa en son seçenek ameliyattır. Ameliyatta mesane kapasitesini artırmak ve mesane içi basıncı azaltmak esas alınır. Bazı hastalarda da mesanenin tamamı alınarak ince barsaktan yeni mesane yapılır. Ameliyat sonrası mesane ağrısı iyileşmeyebilir.

Mesane kapasitesini artırmaya yönelik ameliyatlar: Bu amaçla mesane kapasitesi azalmış hastalara ince barsaklarda bir yama alınarak mesane hacmi büyütülmeye çalışılır. Mesane hacminin ileri derecede düşük ve diğer tedavilere cevap vermeyen hastalarda yapılacak en son seçenektir. Biz de uzun zamandır hastalarımıza ince barsaktan alınan yama yöntemini (mesane augmentasyonu) başarı ile uyguluyoruz. 

Mesanenein alınması: Bazı aşırı aktif mesane hastalarında mesanenin tamamı alınır ve mesane yerine gene ince barsaklardan alınan bir barsak parçası ile yeni bir mesane yapılır veya bu barsak parçasının bir ucu karın duvarına bağlanarak hastlar idrarlarını buradan idrar torbasına yaparlar ve hayatlarını böyle geçirirler. Biz uygun hastalara barsaktan mesane yapma yöntemini (neobladder, yeni mesane) tercih ediyoruz. Özellikle genç hastalar için ideal bir ameliyattır, hastalar karınlarında torba taşımazlar, idrarlarını normal yolla yaparlar.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı