İçindekiler:

Atrofik böbrek nedir?

Atrofik böbrek nedenleri nelerdir?

Atrofik böbrekte belirtiler nelerdir?

Atrofik böbrek teşhisi nasıl konur?

Atrofik böbrekte korunma nasıl olur?

Atrofik böbrek tedavisi nasıl olur?

Atrofik böbrek ne zman ameliyatla alınmalıdır?

Ameliyat yöntemleri nelerdir?

Her iki böbrekte atrofi varsa tedavi nasıl olmalıdır?

Atrofik böbrek nedir?

Erişkinlerde normal böbrek boyutları bir yumruk büyüklüğündedir veya 10-12 cm kadardır. Böbrek fonksiyon ve boyutlarının normalin altında olması durumuna “atrofik böbrek” denir. Bu durum doğuştan veya sonradan geçirilen her hangi bir hastalık nedeniyle olabilir. Doğuştan veya konjenital atrofik böbeklerde her hangi bir tedaviye gerek yoktur. Sonradan olan böbrek atrofisi bir veya her iki böbrekte de olabilir. Tek taraflı ise “unilateral atrofi”, iki taraflı ise “bilateral atrofi” denir. Genellikle tek taraflı ve sol böbrekte görülür. Böbrek atrofisi ile karışabilen “hipoplazik böbrek” vardır. Böbrek hipoplazisi böbreğin doğuştan ve gelişimsel böbreğin  küçük olması anlamına gelir.

Böbrekler normalde karın arka duvarına yaslanmış halde bulunurlar, normalde sol böbrek sağa göre hafif büyüktür ve biraz daha yukarıda bulunurken sağ böbrek karaciğer basısı nedeniyle biraz daha aşağıda bulunur.

Atrofik böbrek nedenleri nelerdir?

Böbrek atrofisi bazı hastalıkların sonucu olarak ortaya çıkabilir. Sıklıkla böbrek hastalığına neden olan durumları şu şekilde sıralayabiliriz:

Renal arter stenozu

Böbreğe kan taşıyan ana böbrek atar damarının dar olması durumudur. Doğuştan böbrek arterinin dar olması sonucu ortaya çıkabilir veya daha sonraki dönemlerde renal arterde aşırı yağ birikmesi sonucu veya kan pıhtısı nedeniyle daralması sonucu ortaya çıkabilir. Bu daralma genellikle böbrek arterinin böbreğe girmeden önceki, yani böbrek dışında kalan parçasındaki bir daralma şeklinde görülür.

İdrar yollarında tıkanıklık

İdrar yollarında, genellikle üreter dediğimiz böbreklerden mesaneye idrar taşıyan kanallardaki tıkanıklık sonucu olur. Bu durum ikitaraflı veya tek taraflı olabilir, genellikle tek taraflıdır. Üreterde tıkanıklık nedenleri:

• Üreter taşları
• Üreter tümörleri
• Üretere dıştan bası yapan diğer kanserler (barsak kanseri gibi)
• Üreterde idrar geçişini engelleyen pıhtı oluşumu
• Konjenital (doğuştan) üreter darlıkları:

Üretero pelvik (UPJ) darlığı

Üretero vezikal darlıklar (UV) darlıklar

• Üreter orifisini tutan mesane kanserleri
• Daha önceden geçirilen üreter ameliyatları
• Radyoterapi sonucu
• İdrar yolu enfeksiyonları
• Üretere yapılan endoskopik girişimler

Böbrek taşları

Böbrek taşları atrofik böbreğe yol açan nedenlerden birsidir. Özellikle böbrek taşları zamanında tedavi edilmez, geç kalınırsa böbrek fonksiyonlarında azalma ve atrofiye neden olurlar. Özellikle enfeksiyon da eklenirse böbrek hasarı oluşma riski daha yüksektir. Taşın yerleşimi böbrek hasarı oluşumunda önemlidir. Eğer  taşlar böbrekte tıkanıklığa neden oluyorsa, örneğin üretero pelvik bölgede yerleşmişse bu taşlarda böbrek hasarı ve böbrek atrofisi gelişme riski daha yüksektir.

Geçirilen böbrek ameliyatları

Böbrek taşı veya diğer nedenlerle yapılan böbrek ameliyatları, özellikle açık böbrek ameliyatları böbrek hasarı ve atrofisine yol açar. Çok sayıda geçirilen ameliyatlarda bu risk daha yüksektir.

Böbrek taşı nedeniyle ESWL uygulanan hastalar

Böbrek taşlarının vücut dışından şok dalgaları ile kırılması (ESWL), yaşlı ve tansiuyon yüksekliği olan hastalarda özellikle çok sayıda seans uygulanması böbrek hasarı ve atrofisine yol açar.

Böbrek enfeksiyonları (piyelonefritler)

Uzun süreli ve etkili bir şekilde tedavi edilmeyen piyelonefrit vakaları böbrek atrofisine yol açar. Bu bakımdan bu hastaların zamanında uygun antibiyotiklerle tedavi edilmesi gerekir.

İyi huylu prostat büyümesi, mesane boynu darlığı, üretra darlığı

Mesane alt seviyesinde daralmalara yol açan hastalıklarda genellikle her iki böbrekte de hidronefroz  (böbreklerde şişme) görülebilir. Eğer bu durum uzun zaman devam ederse böbreklerde atrofi ve böbrek yetmezliği gelişir.

Veziko-üreteral reflü ve erkek çocuklarda posterior üretral valv

Çocukluk çağında sık görülen bu hastalıklarda da zamanında tedavi yapılmazsa genellikle iki taraflı hidronefroz ve ilerde böbrek fonksiyonlarında bozulma ve böbrek yetmezliği gelişir.

Diğer hastalıklar

Polikistik böbrek hastalığı ve diğer kronik hastalıklar böbrek atrofisine yol açar.

Böbrek atrofisinin belirtileri (semptomları)

Tansiyon yüksekliği: Atrofik böbrek tansiyon yüksekliğinin önemli nedenlerinden birisidir. Özellikle genç yaşta ortaya çıkan yüksek tansiyon hastalarında mutlaka böbrekleri araştırmak gerekir. Gençlerdeki tansiyon yüksekliğinin önemli nedenlerinden birisi böbrek hastalıklarıdır.

Baş ağrısı: Tansiyon yüksekliği ile birlikte baş ağrısı varsa böbreklerin araştırılması önemlidir. Özellikle genç hastalarda yüksek tansiyon ve baş ağrısının böbrek kaynaklı olma ihtimali yüksektir.

Ağrı: Ağrı karın ağrısı veya yan ağrısı şekliş de olabilir.

Disüri: İdrar yaparken yanma olabilir. Bu duurum enfeksiyonun bir belirtisidir.

Hematüri: İdrardan kan gelmesi (mikroskobik veya makroskopik) görülebilir.

Sık sık idrara çıkma: Mesane boynu darlığı, üretra darlığı ve erkeklerde, özellikle yaşlı erkeklerde iyi huylu prostat büyümesine bağlı sık sık idrara çıkma, zorlanarak idrar yapma şikayetleri görülür.

Eğer böbrek atrofisi tek taraflı ise diğer böbrek zamanla büyüyerek diğer böbreğin görevini de yerine getireceğinden genellikle kan testleri (üre, kreatinin, sodyum, potasyum) normaldir, ancak her iki böbrekte atrofi gelişirse ve böbrek fonksiyonları % 30-40’ını kaybederse bu durumlarda genel böbrek yetmezliği belirtileri görülebilir. Bunlar:

• Cildin koyu renk alması
• Baş dönmesi, halsizlik, bulantı, kusma
• Yaygın cillte kaşıntı
• İştah azalması veya kaybı
• Adale  krampları
• El ve ayaklarda şişkinlik, özellikle uzun süre ayakta kalınca
• Üre- Kreatinin yüksekliği
• Elektrolit bozuklukları (sodyum, potasyum gibi)

Böbrek hasarı uzun sürede oluşur, genellikle böbreğin kan akımında bir yetersizlik vardır. Şu hastalıklar varsa böbrek hastalığı riski yüksektir:

• Şeker hastalığı (diyabet)
• Ailede yakın akrabalarda böbrek hastalığı olanlar
• Kalb hastalığı varsa
• Yüksek tansiyon varsa

Atrofik böbrek tanısı nasıl konur?

Erken tanı böbrek fonksiyonlarının kurtarılması için önemlidir. Atrofik böbreğe neden olabilecek hastalıkların çoğu erken evrede teşhis edilip gerekli tedavi alınırsa böbrek kaybının önüne geçilebilir.

Anamnez: Hastaların ayrıntılı bir hikayesi alınarak hastalığa neden olabilecek faktörler ortaya konmaya çalışılır.

Kan testleri: Tek bir böbrekte atrofi varsa ve diğer böbrek normalse özellikle genç hastalarda kan testleri normal olabilir, ancak her iki böbrekte atrofi varsa kanda üre, kreatinin yükselir, elektrolit seviyeleri bozulur.

İdrar testi: İdrarda kanama olabilir veya normal olabilir.

Semptomlar: Hastaların şikayetleri tanıda yardımcıdır.

Radyolojik tanı yöntemleri: Ultrasonografi (USG), tomografi (BT), MRI sintigrafi gibi yöntemlerle böbreklerin boyutları ve fonksiyonları gösterilebilir.

Atrofik böbrekten korunma nasıl olıur?

Böbrek hastalıklarından korunmada beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri önemli yer tutar.

Diyette dikkat edilecek hususlar:

• Meyve ve sebzelerden zengin diyet
• Kepekli tahıllara ağırlık verilmeli
• Az yağlı veya yağsız süt ürünleri tercih edilmeli

Alımı sınırlanması gereken besinler:

• Yüksek oranda işlenmiş veya kızarmış ürünler
• Sodyumdan zengin yiyecek ve içecekler
• Şeker ve şekerli besin ve içecekler
• Alkol ürünleri

İşte birkaç ipucu daha:

• Düzenli egzersiz: Günde en az 30 dakika egzersiz yapmaya çalışın.
• İdeal bir kiloyu koruyun.
• Düzenli uyku: Her gece 7-8 saat uyumaya çalışın.
• Sigara içilmemeli
• Gereksiz ilaç kullanılmamalı
• Kolesterol seviyenizi kontrol ettirin
• İdrar yolu enfeksiyonlarını (İYE) varsa tedavi edilmeli

Atrofik böbrek tedavisi nasıl olur?

Nedene yönelik tedavi

Eğer hastalığa neden olabilecek bir cerrahi neden varsa bu durumun ortadan kaldırılması gerekir.

• Üreter taşı,
• İdrar yolu enfeksiyonu varsa tedavi edilmeli
• Kanserler,
• Doğuştan veya sonradan atrofik böbreğe neden olabilecek darlıklar cerrahi olarak tedavi edilmeli.
• İyi huylu prostat büyümesi, mesane boynu darlığı gibi nedenler verrahi olarak tedavi edilmelidir.

Atrofik böbrek ne zaman ameliyatla alınmalı, yani nefrektomi yapılmalı?

Atrofik böbrek hastalarında en son tedavi seçeneklerinden birisi de böbreğin alınması, yani nefrektomidir.

Atrofik böbrekte ne zaman nefrektomi yapılmalıdır?

• Tansiyon yüksekliği varsa
• Tekrarlayan taş hastalığı varsa
• Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu varsa
• Böbrek fonksiyonu sintigrafide % 10 ‘un altında ise

Atrofik böbrekte nefrektomi hangi yöntemle yapılır?

• Açık ameliyat  ile böbrek alınabilir
• Laparoskopik (kapalı yöntem) yöntemle alınabilir.

Biz uzun zamandır tüm böbrek ameliyatlarını (kanser, atrofik böbrek vs…) laparoskopik yolla, yani kapalı yöntemle yapıyoruz. Bu şekilde hastalar daha az ağrı duyuyor, daha az kanama oluyor, daha kısa süre hastanede kalıyor ve daha küçük bir ameliyat kesisi oluyor.

Her iki böbrekte de atrofi varsa tedavi nasıl olur?

Heriki böbrekte de atrofi gelişmiş ve böbrek fonksiyonları ciddi derecede bozulmuşsa bu durumda “kronik böbrek yetmezliği” gelişmiş demektir. Bu vakalar Nefroloji birimi tarafından takip ve tedavi edilir. Kronik böbrek yetmezliğinin tedavisi diyaliz ve uygun hastalarda böbrek naklidir. Bunlar hayat boyu ciddi takip gerektirirler.

Diyaliz: Eğer her iki böbrekte ciddi derecede atrofi ve %10-15 lere kadar düşen bir fonksiyon kaybı varsa hastalara diyaliz gerekir. Diyalizin 2 çeşidi vardır:

• Periton diyalizi
• Hemodiyaliz

Periton diyalizi ve hemodiyaliz geçici olarak böbrekler yoluyla atılamayan vücuttaki toksinlerin atılmasını sağlar, yani bir bakıma suni böbrek gibi çalışırlar.

Böbrek nakli: Daha sonra uygun bir böbrek bulunduğunda böbrek nakli yapılması da bir diğer tedavi yöntemidir. Uygun hastalara gene uygun vericilerden alınan böbrek ameliatla nakledilir. (böbrek nakli, böbrek transplantasyonu). Nakledilen böbreğin alıcı vücudunda reddedilmesini engellemek için alıcının bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçların kullanılması gerekir. Böbrek nakli en son seçenektir. 

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı