İdrar yolu enfeksiyonu ne demektir?

 İdrar youlu enfeksiyonu (İYE), idrar yolunun herhangi bir bölümünde (böbrek, üreter, mesane, üretra) meydana gelen enfeksiyondur. İdrar yolu enfeksiyonu çoğunlıkla alt idrar yolunda, yani mesane ve üretrada görülür. İYE, kadınlarda daha sık görülür. Böbreklerde ortaya çıktığında (piyelonefrit) ciddi bir durumdur. İYE, antibiyotiklerle etkili bir şekilde tedavi edilir, ancak bunun yanında korunmaya da dikkat edilmelidir.

 İdrar yolu enfeksiyonunun belirtileri nelerdir?

 İdrar yolu enfeksiyonları her zaman belirti vermeyebilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Sürekli idrara çıkma ihtiyacı
• İdrar yaparken yanma
• Azar azar ve sık sık idrara çıkma
• İdrarın bulanık gelmesi
• Kırmızı, pembe veya kola rengi idrar yapma
• Pis kokulu idrar
• Kasıklarda ağrı
• Yan ağrısı (böbrek enfeksiyonu varsa)

 İdrar yolu enfeksiyonunun çeşitleri nelerdir?

 İdrar yolu enfeksiyonları, enfeksiyonun bulunduğu bölgeye göre belirti verir.

  Enfeksiyonun yeri                                                 Belirtiler

 İdrar yolu enfeksiyonunun nedenleri nelerdir?

 İdrar yollarına mikroplar genellikle üretra dediğimiz idrar yolunun dışarı açılan kısmından girerler ve mesanede çoğalırlar. Normalde vücudun savunma mekanizmaları sayesinde bu mikroplar mesaneye tutunup çoğalamazlar ve dışarı atılırlar, ancak bu savunma sisteminde bir yetersizlik veya sorun olduğunda bakteriler idrar yollarında çoğalır ve enfeksiyona neden olurlar. İdrar yolu enfeksiyonları çoğunlukla bayanlarda görülür ve sistit ve üretrit sık görülen idrar yolu enfeksiyonlarıdır.

• Mesane enfeksiyonu (sistit): En sık sistit nedeni Escherichia coli (E. Coli) denen bir mikro organizmadır. Bu mikrop genellikle barsak sisteminde bulunur. Seyrek olarak başka mikroplarla da sistit olıuşabilir.

 Sistit, seksüel aktif dönemdeki bayanlarda sık görülür. Sistitin bayanlarda sık görülmesinin nedeni üretranın kısa olması ve kolayca mikropların mesaneye ulaşabilmesidir.

• Üretra enfeksiyonu-üretrit: Perine ve anüs çevresindeki mikropların üretraya ulaşması ile oluşur. Kadınlarda vajina ile komşuluğundan dolayı cinsel ilişki sırasında cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar üretraya geçebilir. Bunlar: herpes, gonore ( bel soğukluğu).b, chlamidia ve mycoplazma gibi bakterilerdir.

 İdrar yolu enfeksiyonu oluşmasına neden olan risk faktörleri nelerdir?

 İdrar yolu enfeksiyonları erkeklere göre kadınlarda daha sık görülür. Kadınlarda idrar yolu enfeksiyonunun sık görülmesinin nedenleri şunlardır: 

• Anatomik nedenler: Kadın üretrası erkeklere göre daha kısadır (erişkin kadınlardaüretra uzunluğu  4-5 cm, erkeklerde 18-20 cm). Bu nedenle mikroplar ürera (idrar kanalı) girişinden mesaneye kolayca ulaşabilir.
• Cinsel ilişki: Cinsel aktif bayanlarda İYE, aktif olmayanlara göre daha sık görülür. Bu şekilde vajinal enfeksiyonlar ve makat çevresindeki mikroplar kolayca mesaneye ulaşır.
• Doğum kontrol yöntemleri: Doğum kontrolü amacıyla kondom ve sperm öldürücü kremler kullanan bayanlarda İYE sık görülür.
• Hormonal nedenler (menapoz): Menapozdaki bayanlarda östrojen hormonunun zalmasına bağlı olarak İYE bayanlarda menapoz öncesine göre daha sık görülür. Gene ayni şekilde ameliyatla yumurtalıkları alınan bayanlarda da İYE sıktır.

 Bayanlara özgü bu nedenler dışında idrar yolu enfeksiyonu riskini her iki cinste de artıran durumlar şunlardır: 

• İdrar yollarında doğuştan gelişme bozuklukları: At nalı böbrek, UPJ darlığı, pelvik böbrek gibi doğumsal bozukluklar İYE gelişimini artıran nedenlerdir.
• Normal idrar akışının engellenmesi: Üriner sistem taşları, yaşlı erkeklerde iyi huylu prostat büyümesi (BPH), üretra darlığı, nörojen mesane gibi hastalıklar idrar akımını engelleyerek enfeksiyona zemin hazırlar.
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması: İlaçlar, kanserler veya bazı hastalıklar vücudun mikroplara karşı direnciini düşürerek idrar yolu enfeksiyonu gelişmesine neden olur.
• Obezite: Aşırı kilolu olanlarya İYE sık görülür, bu hastaların ideal kilolarına gelmesi önerilir.
• Şeker hastalığı:  Şeker hastalığı İYE gelişmesi için önemli bir risk faktörüdür.
• Üriner sistemdeki kateterler: Kateterler yabancı cisimlerdir. Üretere konan double J (DJ) kateterler, üreter kateterleri, foley sondalar idrar yolu enfeksiyonu gelişmesi için risk faktörleridir.
• Üriner sistemin endoskopik girişimleri: İdrar yollarına yapılan endoskopik girişimler ve geçirilen cerrahiler idrar yolu enfeksiyonu riskini artırır. Bunıı önlemek amacıyla bu hastalara koruyucu antibiyotik başlanmalı ve sterilizasyona çok önem verilmelidir.

İdrar yolu enfeksiyonlarının komplikasyonları nelerdir?

 İdrar yolu enfeksiyonu uygun tedavi ile kontrol altına alınabilecek bir hastalıktır. Özellikle sistit ve üretrit etkili antibiyotiklerle tedavi edilebilir ve komplikasyonları oldukça seyrektir.. Bunun yanında enfeksiyona zemin hazırlayan durumların da ortadan kaldırılması önemlidir.

 Tedavi edilmeyen idrar yolu enfeksiyonlarının sık görülen komplikasyonlarını şu şekşlde sıralayabiliriz: 

• Enfeksiyonun nüks etmesi: Özellikle kadınalrda 6 ayda 32veya üzeri, 1 yılda da 4 veya üzeri tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu olarak bilinir.
• Kalıcı böbrek hasarı: Eğer böbrek enfeksiyonu (akut veya kronik piyelonefrit) zamanında ve uygun antibiyotikle tedavi edilmezse böbreklerde enfeksiyona bağlı kalıcı hasar gelişebilir.
• Hamilelerde erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek: Hamilelikte İYE varsa düşük doğum ağırlıklı çocuk olabilir veya erken doğum görülebilir.
• Üretra darlığı: Özellikle erkeklerde üretrite bağlı olarak eğer tedavi edilmezse veya etkili bir şekilde tedavisi yapılmazsa üretra darlığı görülebilir.
• Ürosepsis: Sepsis, bakterilerin kana karışması demektir. Eğer bu enfeksiyonun kaynağı idrar yolları ise buna “ürosepsis” denir. Özellikle böbrek enfeksiyonları uygun bir şekilde tedavi edilmezse hayati tehlike oluşturan sepsis ortaya çıkabilir.

 İdrar yolu enfeksiyonlarından korunmak için ne gibi önlemler alınmalıdır?

İdrar yolu enfeksiyonlarının gelişmesini engellemek için bazı koruyucu önlemnlerin alınması gerekir. Bu şekilde enfeksiyonun önüne geçilmiş olur veya sık sık tekrarlaması önlenir. Bu koruyucu önlemleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Sıvı alımını artırmak: Fazla sıvı alımı ile bakterilerin idrar yollarında tutunması engellenir ve bakteriler su ile dışarı atılır. Sık sık İYE geçiren hastalara günlük sıvı alımını artırmaları önerilmelidir. En az günde 2,5-3 litre idrar erişkinlerde koruyucudur.
• Temizliğe dikkat etmek: Özellikle kadınlar tuvalet temizliğine önem vermelidirler. Temizlik arkadan öne değil, önden arkaya yapılmalıdır. Bu şekilde bakterilerin idrar yollarına taşınması engellenmiş olur.
• Mesane bakımı: İlişkiden sonra mutlaka idrar yapılmalı ve su içilmelidir. Bu şekilde bakterilerin dışarı atılması sağlanmış olur.
• Kadınların kozmetik ve temizlik ürünlerine dikkat etmeleri önemlidir: Genital ve üretrada tahriş edici etkilere sahip kozmetik ürünlerinden kaçınmak gerekir.
• Doğum kontrol yöntemlerine dikkat edilmeli: Kondom veya sperm öldürücü kremlerin kullanılması enfeksiyon riskini artıracağından bunlara dikkat edilmesi önemlidir.

İdrar yolu enfeksiyonunun teşhisi nasıl konur, neler yapılır?

İYE teşhisi koymak için yapılması gereken tanı yöntemleri şunlardır:

• Ayrıntılı bir anamnez (hastaların sorgulanması): Hastalar ayrıntılı olarak sorgulanır. Hastalara bu amaçla kullandığı ilaçlar, cinsel hayatı, doğum kontrol yöntemleri, başka bir hastalığı olup olmadığı (şeker hastalığı gibi), geçirdiği ameliyatlar, idrar yollarında doğumsal bozukluklar, enfeksiyonun sık tekrarlayıp tekrarlamadığı, doğum sayısı vs.. gibi sorular sorulur.
• Üriner sistem muayenesi: Enfeksiyon nedenini ve kaynağını ortaya koymak için ayrıntılı üriner ve genital sistem muayenesi yapılır.
• İdrar tahlili: İdrarda lökosit, eritrosit ve bakteri aranır.
• İdrar kültürü ve antibiyogram: Etken mikro organizmayı gösterebilmek için özel besi yerlerine idrar nümunesi alınarak ekim yapılır, bakteri tespit edilir ve buna uygun antibiyotiği belirlemek amacıyla da antibiyogram yapılıp sonuca göre etkili antibiyotik tedavisine başlanır.
• Radyolojik görüntüleme yöntemleri: Özellikle sık tekrarlayan enfeksiyonlarda idrar yollarındaki taş, doğumsal bozukluklar gibi rahatsızlıkları görmek için ultrasonografi (USG), BT, MR gibi tetkikler istenebilir.
• Sistoskopi: Sık enfeksiyon geçirenlerde sistoskopi ile mesane değerlendirilir. Ancak sistoskopi sırasında aktif bir enfeksiyonun olmaması gerekir.

İdrar yolu enfeksiyonunun tedavisi 

İdrar yolu enfeksiyonlarının tedavisinde birincil seçenek antibiyotiklerdir. Uygun antibiyotiği uygun sürede kullanmak tedavi açısından oldukça önemlidir.

Basit, komplike olmayan, nüks olamayn İYE tedavisi

 Basit idrar yolu enfeksiyonları için sıklıkla kullanılan antibiyotikler şunlardır:

• Trimetoprim-sülfometaksazol (Bactrim)
• Fosfomycin (Monurol)
• Nitrofurantoin
• Sefaleksin
• Ceftriakson

Basit İYE tedavisinde kinolonları genelde tercih etmemek lazım, bunlar ciddi enfeksiyonlarda kullanılmalıdırlar.

Antibiyotikle şikayetler birkaç günde iyileşir, ilacı 1 hafta gibi belli bir süre kullanmak gerekir. Basit enfeksiyonlarda kısa süreli tedavi , bazen 1-3 günlük tedavi yeterli olur. Hastalarda ayni zamanda ağrı da varsa ağrı kesici de eklenebilir.

 Sık tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarının tedavisi

Sık sık tekrarlayan idrar yolları enfeksiyonu tedavisi için öneriler:

• Düşük doz, uzun süre, 6 ay bazen daha da uzun süre antibiyotik tedavisi
• Kadınların ilişkiden sonra tek doz antibiyotik almaları ilişkiye bağlı enfeksiyonları önlemede yardımcıdır.
• Menapozdaki bayanlarda vajinal östrojen kremleri enfeksiyonun tekrarlamasını önler

Ciddi İYE tedavisi

 Ciddi, ağır seyreden İYE hastaları hastaneye yatırılarak tedavi edilmelidir. Özellikle sepsis düşünülüyorsa bu hastalar mutlaka hastaneye yatırılmalı, serum takılmalı ve damar yolundan geniş etkili antibiyotikler başlanmalıdır. Hastalardan kan ve idrar kültürü alınarak mikroorganizmaya en etkili antibiyotik verilmelidir.

 Hamilelikte idrar yolu enfeksiyonu

 Hamilelikte idrar yolu enfeksiyonu çok önemlidir. Hamilelerde idrar yolu enfeksiyonları rahim kasılmalarına neden olacağından erken doğuma yol açabilirler. Bu bakımdan hamilelikteki İYE mutlaka tedavi edilmelidir. Hamilelikte İYE tedavisinde antibiyotik kullanımı çok önemlidir, özellikle hamileliğin ilk 3 ayında organ gelişimi olduğundan zararlı olabilecek ilaçların kullanılmamasına çok özen gösterilmelidir.

 İYE tedavisinde hastalar nelere dikkat etmeli?

 Hastaların idrar yolu enfeksiyonunda antibiyotik tedavisi yanında dikkat etmesi gereken hususlar şunlardır:

• Sıvı alımını artırmak: İdrar yollarındaki bakterilerin atılmasını sağlar
• Mesaneyi rahatsız eden yiyecek ve içeceklerden kaçınmak: Aşırı kahve, alkol, sirke veya kafein gibi içeceklerden uzak durmak gerekir. Çünkü bunlar mesaneyi irrite ederek idrar problemlerini daha da artırır.
• Sıcak uygulaması: Karın alt kısmına, mesane bölgesine sıcak petler koyarak mesanenin rahatlatılması sağlanır.

 İdrar yolu enfeksiyonlarının tedavisinde alternatif tıbbın yeri var mı?

 İYE tedavisinde alternatif tıb veya bitkisel tedavilerin yerine dair ciddi bilkimsel gergilerde yayınlanmış makaleler yoktur. İYE tedavisinde en etkili tedavi koruyucu tedbirlere dikkat etmek ve uygun antibiyotik tedavisidir.

 Hastalar doktoruna hastalığı ile ilgili bazı sorular sorabilir 

• Hastalar tahlil için idrarın nasıl verileceğini öğrenmek isteyebilir.
• Şikayetlerini not ederek doktoruna ayrıntılı bir şekilde anlatmak isteyebilir.
• Kullandığı ilaçları doktoruna anlatmasında fayda vardır
• Hastalığı ile ilgili doktoruna soracağı soruları önceden not edip doktoruna sorabilir.
• Şikayetlerin başka nedenlerinin neler olacağını öğrenmek isteyebilirler
• Hangi testlere ihtiyaç olduğunu sorabilirler
• Enfeksiyonun sık tekrarlamasının nedenlerini öğrenmek isteyebilirler
• İlk tedavi etkisiz kalırsa ne yapılacağını sorabilirler
• Komplikasyon riski olup olmadığını öğrenmek isteyebilirler
• Tekrar etme riskini önlemek için neler yapmaları gerektiğini doktora sorabilirler.

Doktor hastasına daha fazla yardımcı olabilmek için bazı sorular sorabilir

• İlk şikayet ne zaman başladı?
• Daha önce İYE geçirdi mi?
• Önceki enfeksiyonlar ciddi mi, hafif mi geçirildi?
• Yaşlı erkeklerde iyi huylu prostat şikayetleri (gece sık idrar çıkma, kesik kesik idrar yapma vs…) sorulabilir.
• Sırt ağrısı, ateş olup olmadığı sorulabilir
• Vajinal akıntı var mı?
• Şeker hastalığı var mı?
• Seksüel olarak aktif bir yaşantısı var mı?
• Hangi tür doğum kontrol yöntemleri kullanıyor?
• Gebelik var mı?
• Üriner sisteme kateter takılıp takılmadığı
• Yakında üriner sisteme endoskopik girişim yapılıp yapılmadığı
• Böbrek taşı düşürüp düşürmediği

 Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı