İdrar inkontinansı nedir?
“Üriner inkontinans” veya “idrar inkontinansı” tıbbi bir terimdir. Uluslararası kontinans derneği idrar inkontinansını “kişiyi sosyal ve hijyenik olarak rahatsız eden istem dışı idrar kaçırma” olarak tanımlar. İdrar kaçırma, erkek ve kadın her iki cinste de görülür. Yaşlılarda daha sık görülür, ama yaşlılığın doğal bir sonucu değildir, yani her yaşlı kişide mutlaka olması gerekmez. Kadınlarda görülen “stress inkontinans” daha sık karşılaşılan bir durumdur.
Kaç çeşit inkontinans vardır?
Üriner inkontinanas veya idrar kaçırmanın değişik çeşitleri vardır. Klinikte bu hastalar farklı şekillerde karşımıza çıkar. Bunları şu şekilde sınıflandırabiliriz:
- Stress inkontinanas
- Urge inkontinans
- Overflow inkontinans (taşma inkontinansı)
- Fonksiyonel inkontinanas
- Miks inkontinans (karışık inkontinans)
- Stress inkontinans nedir?
Öksürme, hapşırma, esneme, gülme, ağır kaldırma, ani ayağa kalkma, hareket etme veya spor gibi karın içi basıncını artıran durumlarda görülen idrar kaçırmadır. Çoğunlukla bayan hastalarda görülür, ancak prostat ameliyatı sonrası erken dönemlerde de görülebilir. Çok ve vajinal yolla zor doğum yapan bayanlarda en sık görülen idrar kaçırma tipidir.
- Urge inkontinanas
Urge tipi idrar kaçırma, ani idrar hissi ile birlikte hastaların tuvalete yetişemeyip idrar kaçırması durumudur. Bunu önlemek için hastaların sık aralıklarla idrara çıkması önerilir. Urge inkontinanas nedenleri olarak idrar yolu enfeksiyonu (sistit gibi), şeker hastalığı, erkeklerde prostat büyümesi (özellikle mesane içine doğru büyümesi), bazı nörolojik hastalıklarını sayabiliriz.
- Overflow inkontinans
Overflow inkontinanas “taşma inkontinansı” olarak ta bilinir. Bu hastalıkta mesane tam boşalamaz, en son kapasitesine kadar dolar ve bu aşamadan sonra dolu mesaneden damlama şeklinde idrar gelir. Flask tip nörojen mesane veya iyi huylu prostatın ileri aşamasında 8dekompanse dönem) mesane kaslarının aşırı zayıflaması sonucu mesane kasları kasılamaz ve mesane kapasitesini aşan idrar istem dışı damlamaya başlar. Bu durum uzun süreli bir durum olduğundan mesanenin dolduğunu ve idrar hissini hastalar algılayamazlar.
- Fonksiyonel inkontinans
Fonksiyonel tip idrar kaçırma rahatsızlığında hastaların tuvalete zamanında gitmesini engelleyen fiziksel veya zihinsel bir bozukluk söz konusudur. Mesela hastanın ellerinde bir problem var ve tuvalete gittiğinde fermuarını açmada geç kalırsa bu durumda idrar kaçırma olabilir.
- Miks inkontinans
Miks veya karışık inkontinans vakalarında hastada saydığımız inkontinans tiplerinden bir kaçı ayni anda olabilir. Klinikte en sık karşılaştığımız miks inkontinans şekli sitres ve urge inkontinansın birlikte görüldüğü durumdur.
İdrar inkontinansı olan hastalar ne zaman doktora gitmeliler?
İdrar kaçırma kanser hastalığı gibi hayati bir tehlike oluşturmaz. Bu nedenle hastalar genelde hekime gitmeyi ihmal ederler. İdrar inkontinansı veya idrar kaçırma tanımından da anlaşılacağı gibi kişilerde “sosyal ve hijyenik” sorunlar oluşturur. Hafif şikayetleri olanlar doktora gitme ihtiyacı duymayabilir, ancak ciddi rahatsızlığı olanlar doktora gitmek isterler. Bu durumları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Hastaların sosyal aktivitelerini olumsuz engelliyorsa
- Hastaların günlük yaşantılarını, mesleklerini kısıtlıyorsa
- Kişide hijyenik bir sorun oluşturuyorsa
- Kişinin yaşam kalitesini bozuyorsa
- Özellikle yaşlı kişiler tuvalet için acele edeceklerinden düşme riskinin artması
- Altta yatan ciddi bir hastalık varsa
İdrar kaçırma (idrar inkontinansı) için risk faktörleri nelerdir?
İdrar kaçırma herkeste eşit oranda görülebilecek bir hastalık değildir. Bu durumun ortaya çıkmasına zemin hazırlayacak bazı risk faktörleri vardır. Bu risk faktörleri şunlardır:
- Cinsiyet: İdrar kaçırma kadınlarda daha sık görülür. Gebelik, doğum yapma, menapoz gibi durumlar inkontinanas riskini artırır. Özellikle çok ve vaginal yolla doğum yapan bayanlarda idrar kaçırma daha sık görülür. Arıca kadın pelvis anatomisi erkeklere göre inkontinansa daha uygun bir zemin hazırlar. Özellikle yaşlı erkeklerde iyi huylu prostat büyümesine (BPH) bağlı olarak urge ve overflow inkontinans sık görülür.
- Yaş: Yaşlanma ile birlikte mesane ve üretra, mesaneyi asan ve destekleyen yapılar, kadınlarda rahmi destekleyen yapılar gevşer, elastikiyetini ve gücünü kaybeder ve bunun sonucu olarak yaşlılarda idrar inkontinansı daha sık görülür.
- Obezite: Aşırı vücut ağırlığı veya aşırı kilo mesane ve çevre yapılara ekstra bir yük oluşturarak bunları destekleyen yapılarda zayıflığa ve idrar kaçırmaya neden olur.
- Sigara alışkanlığı: Sigara her iki cins tiçin de idrar kaçırma için bir risk faktörüdür. Bu hastalara sigarayı bırakmaları önerilmelidir.
- Genetik: Ailede idrar kaçırma rahatsızlığı olanlarda ayni hastalığın olma riski daha yüksektir, özellikle urge ve stress inkontinans rahatsızlığı yakın akrabasında olanlar risk altındadır.
- Bazı hastalıklar: Bazı ssinir sistemi ile ilgili hastalıklar, şeker hastalığı idrar kaçırma için önemli risk faktörleridir.
İdrar inkontinansı nedenleri nelerdir?
İdrar kaçırma günlük alışkanlıklara bağlı olrak, fiziksel problemler nedeniyle veya altta yatan bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkabilir. İdrar kaçırmaya neden olan rahatsızlıkları veya nedenleri genel olarak 2 ana grupta toplamak mümkündür. Bunlar:
- Geçici inkontinans nedenleri
Bazı yiyecekler, içecekler veya bazı ilaçlar idrar sık çıkmaya neden olabilirler. Bunların bilinmesi hastalığın doğru teşhisini koymada ve dolayısıyla tedavide çok önemlidir. Bu durumları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Aşırı alkol kullanımı
- Aşırı kahve tüketimi
- Gazlı içecekler ve maden suyu
- Suni tatlandırıcılar
- Çikolata
- Aşırı acı biber kullanımı
- Baharat, şeker veya asit içeriği yüksek gıdalar, özellikle turunçgiller
- Kalb ve tansiyon ilaçları, sakinleştirici ilaçlar, kas gevşeticiler
- Aşırı doz vitamin C alımı
Bunların dışında kolayca tedavi edilebilen durumlarda da ortaya çıkar. Bunlar:
İdrar yolu enfeksiyonu: Sistit, mesaneyi irrite ederek sık idrara çıkmaya, urge ve stres tipiidrar kaçırmaya neden olabilir.
Kabızlık: Mesane kalın barsakla komşu olduğundan babızlık durumlarında idrar şikayetleri ortaya çıkabilir. Kabızlık durumlarında mesane sinirleri aşırı uyarılarak aşırı aktif mesane ve sık idrara çıkmaya neden olabilir.
- Kalıcı inkontinans nedenleri
Bazı durumlarda idrar kaçırmaya neden olan hastalıklar vardır ve bunların tedavi edilmesi gerekir. Aslında bu durumlarda idrar kaçırma bu hastalıkların bir belirtisidir. Bu durumlar şunlardır:
- Gebelik: Hamilelikte ortaya çıkan hormonal değişiklikler ve büyüyen çocuğun basısı gibi faktörler.
- Doğum: Çok doğum yapma, vaginal yolla doğum yapma sonucu mesane kaslarını kontrol eden kaslarda zayıflamaya yol açar, ayrıca uterusu (rahim) destekleyen yapılarda da zayıflama ortaya çıkar ve pelvik organlar sarkar. Bu duruma pelvik prolapsus denir. Prolapsus sonucu mesane, uterus, rektum aşağı vagene doğru sarkar ve sonunda idrar kaçırma görülür.
- Yaşlanma ve buna bağlı değişiklikler: Yaşlanma ile birlikte tüm organlarda olduğu gibi mesanede de değişiklikler meydana gelir. Mesane kapasitesi azalır, mesane kaslarının kasılması azalır.
- Kadıznlarda menapoz durumu: Kadınlarda fizyolojik olarak görülen veya overlerin (yumurtalıkların) cerrahi olarak alınması sonucu ortaya çıkan menapozda östrojen eksikliğine bağlı olarak mesane ve üretrada değişiklikler ortaya çıkar. Bunların sonuucu da idrar kaçırma görülebilir.
- Erkeklerde iyi huylu prostat büyümesi (BPH): İyi huylu prostat büyümesine bağlı olarak erkeklerde idrar kaçırma olabilir. Bunlar overflow veya urge inkontinans şeklinde olabildiğim gibi prostat ameliyatlarının erken dönemlerinde stres tip idrar kaçkırma şeklinde de karşımıza çıkabilir.
- Erkeklerde prostat kanseri: Tedavi edilmeyen prostat kanseri de BPH gibi idrar akımında engel oluşturarark urge ve stress inkontinansa neden olur. Ayrıca tedavinin komplikasyonu olarak ta görülebilir.
- İdrar yollarında tıkanıklığa neden olan hastalıklar: Taş, tümör gibi idrar yollarında tıkanmaya neden olan durumlarda idrar kaçırma olabilir.
- Bazı nörolojik hastalıklar: Mutiple skleroz, Parkinson hastalığı, felç geçirme, omurilik yaralanmaları, beyin ve omurilik kanserleri mesane sinirlerini etkileyerek her iki cinste de idrar kaçırma veya yapamama gibi durumlara neden olabilirler.
İdrar kaçırmanın komplikasyonları nelerdir?
İdrar kaçırma kanser gibi hayati bir tehlike oluşturan hastalık değildir. Ama gene de kişilerde uzun sürreli idrar kaçırma rahatsızlığı ciddi hayati tehlikeye yol açmayan bazı komplikasyonlara yol açarlar. Bunlar:
- Cilt problemleri: Sürekli idrar kaçırmaya bağlı olarak genital ve kasık bölgelerinde ıslaklık ve idrarın kimyasal etkisiyle tahrişler oluşabilir.
- İdrar yolu enfeksiyonları: Sürekli olarak genital bölgelerin idrarla teması sonucu inkontinansta idrar yolu enfeksiyonu riski artar.
- Kişinin özel hayatı ile ilgili sorunlar: İdrar kaçırma insanların sosyal hayatı, özel hayatı ve iş hayatında ciddi sorunlara yol açabilir.
- Hijyenik sorunlar: İnkontinansın en önemli komplikasyonlarından birisi de hijyenik problemdir. Devalı ve uzun süreli idrar kaçırma ciddi bir temizlik sorunudur.
- Seksüel ve aile içi sorunlar: Yapılan çalışmalarda kronik idrar kaçırmanın eşlerde cinsel sorunlara neden olduğu gösterilmiştir. Bunun sonucu evlilikler de olumsuz olarak etkilenebilmektedir.
İdrar inkontinansına karşı korunmak amacıyla neler yapılabilir?
İdrar kaçırma bazı durumlarda önlenebilir, ancak bazı vakalarda da bu koruyucu önlemlerin her hangi bir etkisi olmaz ve ameliyat gerekir. Korunmak amacıyla şu tedbirler alınabilir ve baı durumlarda idrar kaçırma hafifler veya son derece seyrek olarak ta idrar kaçırma durabilir. Bu durumlar şunlardır:
- Eğer hasta aşırı kilolu ise ideal kilosuna gelmeli
- Pelvik taban egzersizleri yaparak destek dokuları güçlendirmek
- Kahve, alkol, asidik içecekler gibi mesaneyi tahriş eden içecekleri bırakmak
- Kabız kalmamak
- Sigara içenlerin sigarayı bırakması
İnkontinans teşhisi nasıl konur?
İdrar kaçırma teşhisi kopyabilmek için hastaların ayrıntılı sorgulanması, ayrıntılı muayene yapılması ve gerekirse bazı laboratuvar testleri ve radyolojik tetkiklerin yapılmasına ihtiyaç duyulabilir. İnkontinansın tipinin doğru konması gerekir, çünkü bu tedavi için çok önemlidir. İnkontinans tipine göre tedavi değişebilir.
İdrar tahlili: İdrar yolu enfeksiyonu olup olmadığını görmek için idrar tahlili yapılmalıdır.
Mesane günlüğü: Belli bir süre hastalara alınan ve çıkarılan idrar miktarlarını ölçmeleri istenir. Ayrıca idrar çıkma sıklığı da öğrenilmelidir.
İdrar yaptıktan sonra mesanede kalan idrar ölçümü: Normalde idrar yaptıktan sonra mesanenin boşallması gerekir. Eğer boşalmıyor ve idrar kalıyorsa mesane sinirlerinde bir problem var veya mesane çıkımında idrar akımını engelleyen bir sorun var demektir.
Sistoskopi: Her hastaya yapılması gerekmez, doktor gerek gördüğünde yapabilir.
Sistometri: Aşırı aktif mesane rahatsızlığı olan hastalarda istenir. Bunun dışında her hastaya gerek yoktur.
Üroflow: Hekim gerek görürse ister, her hastaya şart değildir.
Jinekolojik muayene: Hastaların ürojinekolojik yönden değerlendirilmesi önemlidir. Sistosel, rektosel, uterus prolapsusu vs… varsa görülür.
İdrar inkontinansının tedavisi
İnkontinansın tedavisi hastalığın tipine, şiddetine ve neden olan hastalığa göre değişir. Prensip olarak her hastalıkta olduğu gibi burada da basitten daha karmaşık tedavi yöntemlerine doğru bir planlama yapılır.
Davranış tedavisi
- Mesane eğitimi: Hastalara idrarları geldiğinde hemen tuvalete gitmemeleri ve tutmaları anlatılır. Burada amaç idrar çıkma arasını 2-3 saate kadar uzatmaktır.
- İdrar yaptıktan sonra tekrar yapmak: Hastalara tuvalete gittikten birkaç dakika sonra tekrar gitmeleri anlatılır, bu şekilde mesanenin tam boşalması amaçlanır.
- Belli bir zamanlamaya uyarak idrara çıkmak: Her idrar geldiğinde değil, daha uzun aralıklarla tuvalete gitme alışkanlığı kazanılmalıdır.
- Beslenme alışkanlıkları ve yaşam tarzı değişiklikleri: Alkol, kahve, asidik içeceklerden uzak durulmalı, kilo verilmeli, sıbı kısıtlaması yapılmalı ve düzenli spor yapılmalıdır.
Pelvik taban kaslarına yönelik egzersizler
Burada amaç, idrar tutmaya yardımcı olan pelvik bölgedeki kasların güçlendirilmesidir. Bu amaçla yapılan egzersizlere “Kegel egzersizleri “ denir. Bu hareketler daha çok sitres inkontinansa karşı etkilidir, ancak urge inkontinansta da etkili olabilmektedirler.
Pelvik kaslara karşı egzersiz yapmak için kişiye idrarını yaparken tutmasına benzer şekilde kendisini sıkması bu şekilde 5-6 saniye beklemesi, sonra bırakması anlatılır. Bu süre 10 saniye olacak şekilde uzatılırsa daha etkili olur. Bu hareketleri her defasında 3-4 set olacak şekilde ve her gün en az 10 kez tekrarlamak gerekir. Bu şekilde pelvik bölgedeki idrar tutmada etkili kaslar güçlenmiş olur.
İdrar kaçırmaya karşı etkili olan ilaçlar
Antikolinerjikler: Bu grup ilaçlar aşırı aktif mesane tedavisinde etkilidirler. Bunlar:
Oxybutynin,, tolterodine , darifenacin , fesoterodine, solifenacin ve trospium chloride.
Mirabegron: Mesan kasınının kasılmasını engelleyerek mesanede daha fazla idrar kalmasını ve bu şekilde idrar kaçırmayı önlemek amacıyla kullanıan bir ilaçtır. Günümüzde pek fazla kullanılmamaktadır.
Alfa blokerler: Bu ilaçlar yaşlı erkeklerde iyi huylu prostat büyümesi tedavisinde kullanlırlar. Bunların başlıcaları: Tamsulosin (Flomax), alfuzosin (Uroxatral), silodosin (Rapaflo), and doxazosin (Cardura).
Östrojen: Menapozdaki bayanlara lokal olarak vaginal kremler önerilebilir. Bu şekilde üretra ve vaginal bölgenin güçlenmesi amaçlanır.
İdrar kaçırma tedavisinde elektriksel uyarı kullanılması ( elektriksel sitimüasyon)
Değişik bölgelere özel elektrotlar yerleştirilerek düşük derecede elektriksel uyarılarla pelvik kasların güçlendirilmesi amaçlanır. Stres ve urge inkontinanasta etkili olabilir, ancak uzun süre kullanılması gerekir.
Tıbbi cihazlar
Bu amaçla üretraya (idrar kanalı) yerleştirilen küçük tüp şeklinde yapılar vardır Bunlar öksürme, hapşırma vs.. durumlarında idrar kaçışını engellemek için kullanılır. Silikondan yapılmış halka şeklinde yapılar vagene yerleştirilerek idrar kaçırma engellenmeye çalışılır. Her iki cihaz da günümüzde pek kullanılmamaktadır.
Diğer girişimsel tedaviler
- Subüretral madde enjeksiyonu: Endoskopik olarak üretrayı içten saran tabakanın altına (submukoza) endoskopik olarak şişkinlik, yani dolgu oluşturan maddeler enjekte edilir. Bu şekilde verilen maddeler inrarın kaçmasını önler. Bu tür tedaviler diğer cerrahi yöntemlere göre daha az etkilidir ve zamanla verilen maddeler buradan emişleceği için defalarca tekrarlamak gerekebilir.
- Botoks enjeksiyonu: Eğer hastalarda aşırı aktif mesane ve urge inkontinans varsa mesane kası içine botoks enjeksiyonu etkilidir. Botoks tedavisi genellikle antikolinerjiklere cevap vermeyen vakalarda yapılır. Bu tedavi büyük oranda 6-8 ay sonra tekrar gerektirir.
- Sinir sitimülasyonu: Mesane sinirlerine 8sakral sinirler) yönelik özel yöntemlerle sinir stimülasyonu yapılır. Bu yolla diğer yöntemlere cevap vermeyen aşırı aktif mesane ve urge inkontinans vakaları tedavi edilir.
İdrar inkontinansının ameliyat (cerrahi) ile tedavisi
İdrar inkontinasında ilaç tedavisi ve diğer tedavi yöntemleri etkisiz kalırsa bazı cerrahi girişimler gerekebilir. Bu amaçla yapılan ameliyat yöntemleri şunlardır:
- Sling yöntemleri: Bu ameliyat yönteminde sentetik materyallerle veya vücudun değişik yerlerinden alınan materyallerle (biz genellikle karın alt kısmından karın kaslarının üzerindeki tabakayı, fasia kullanıyoruz) üretranın altından geçerek üretrayı askıya alıyoruz. Bu şekilde üretra kanalı kapanarak idrar kaçışı engelleniyor. Stres tipi inkontinansta yapılan bir ameliyattır.
- Mesane boynunun askıya alınması: Üretra ve mesane boynunun askıya alınması ameliyatıdır. Bu şekilde üretra ve mesane boynuna destek sağlanmış olur.
- Prolaps ameliyatları: Özellikle yaşlı ve çok doğum yapmış bayaanlarda pelvik organ sarkmaları sık görülür. Bu durumun düzeltilmesi ile birlikte ayni zamanda diğer yöntemlerin kombine edilmesi idrar kaçırmayı önler.
- Suni sfinkter takılması: Mesane boynuna yerleştirilen sfinkter üretraya bası yaparak üretra kanalını kapatır ve bu şekilde idrar kaçırma engellenmiş olur. Hasta idrarını yaptıktan sonra tekrar sistemi kapatır.
Stres tip inkontinansta 2 ameliyat tedavide sık yapılır, bu ameliyatlar: TOT ve TVT ameliyatlarıdır.
TOT (trans obturator tape): Sentetik materyallerle mesane boynu ve üretra askıya alınarak normal pozisyonuna getirilir.
TVT (trans vaginal tape): Bu ameliyatta da vajinal yoldan çok küçük kesi ile açılarak mesane boynu ve üretra askıya alınır. Bu iki ameliyat ayni etkinliğe sahiptir, başarı oranı çok yüksektir. Bizim tecrübelerimiz de literatürle uyumlu ve başarı oranımız % 100 civarındadır.
Ameliyat süresi 30 dakika kadar sürer, hastalara ameliyat sırasında sonda takılır ve hasta kendine gelince çıkarılır, hastalar ayni gün taburcu edilir veya 1 gün hastanede kalır. Bu ameliyatlar en doğru ve iyi bir şekilde Üroloji uzmanı tarafından yapılır.
Diğer geçici önlemler
Pet kullanımı: Hastalar günlük hayatlarında daha temiz ve kuru kalabilmek amacıyla idrarı emen petler kullanabilir. Bunların hijyen ve cilt tahrişini önlemek açısından sık sık değiştirilmesi gerekir.
Üretral kateter kullanımı: Bazı hastalarda özellikle yaşlı ve yatalak hastalarda mesaneye sonda takılır. Bu sondalar steril şekilde takılmalı, belli aralıklarla değiştirilmelidir. Tercihen uzun süreli ve antibiyotik emdirilmiş sondalar kullanılmalıdır.
Yaşam tarzı değişiklikleri ve evde yapılabilecek tedavi edici önlemler
İdrar kaçıran hastalarda sürekli idrarla temas eden ciltte tahrişe bağlı özel önlemler alınması gerekir. Bu amaçla:
- Cilt temizliğine özen gösterilmeli
- Cildin havalandırılması
- Çok sık duş ve yıkamadan kaçınmak
- Cildi koruyucu özel kremler kullanmak
Urge inkontinans veya gece inkontinansı veya fonksiyonel inkontinans varsa hastalar tuvalete kolay yetişecek şekilde veya tuvaleti rahat kullanabilecek şekilde önlemlerini almalılar.
İnkontinans tedavisinde alternatif tıp ve bitkisel tedavi
Önceleri akupunktur ve yoga denemiştir. Ancak bu tedavilerin ciddi bir etkileri bulunmamıştır.
Bitkisel tedavilerin de idrar kaçırma tedavisinde yeri yoktur.
Özet olarak: İdrar kaçırma (üriner inkontinans) veya idrar inkontinansı her iki cinste de görülmasine rağmen kadınlarda daha sık görülen ve ciddi şekilde yaşam kalitesini etkileyen bir problemdir. Özellikle fazla sayıda, zor ve vajinal yolla doğum yapan bayanlarda “stres inkontinans” sık görülür. Günümüzde sitres ikontinansın çok etkili bir şekilde ameliyatla tedavisi mümkündür.
Prof. Dr. Emin ÖZBEK
Üroloji Uzmanı
Cevap bırakın