İyi huylu prostat büyümesi (Benign prostat hiperplazisi, BPH) ve prostat kanseri her ikisi de ileri yaşlarda başlayan önemli ürolojik hastalıklardır. BPH prostat kanserine göre daha erken başlar, 45 yaşlarından sonra erkeklerde prostat şikayetleri ortaya çıkar ve yaş ilerledikçe de hastalık belirtileri artar. Prostat kanseri 50 yaşlardan sonra başlar ve ayni şekilde yaşla birlikte görünme oranı atış gösterir. Genetik (ailesel, herediter) prostat kanserleri daha erken yaşlarda görülür, bu bakımdan yakın akrabalarında prostat kanseri olan hastalarda prostat kanseri kontrollerini ve bununla ilişkili testleri daha erken, 45 yaşından sonra yapmakta yarar vardır.  Burada BPH ve kanser ayırımı mümkün mü, nelere dikkat edilmeli ve ayırım için hangi testler yapılmalı bunları kısaca özetlemeye çalışacağım:

Klinik belirtiler- şikayetler

Muayene

PSA testi

Multi parametrik MR

Prostat biyopsisi

Klinik belirtiler- şikayetler

Hem BPH hem de prostat kanserinde benzer klinik belirtiler vardır, yani hastaların her iki hastalıkta da şikayetleri aynidir. Bu belirtiler genel olarak LUTS, alt üriner sistem belirtileri, olarak bilinir. Her iki durumda da belirtiler büyümüş prostatın  prostatik üretra denen idrar kanalının prostatın içinde kalan kısmına bası yapması ve uzun süreli idrar kanalına bası sonucu mesanede ortaya çıkan fonksiyon bozukluklarına bağlı olarak ortaya çıkar. Bu belirtileri şu şekilde özetleyebiliriz:

                                  Sık idrara çıkma (özellikle geceleri, noktüri)

                                  İdrar yapmada güçlük ve geç idrara başlama

                                  Ikınarak idrar yapma

                                  İdrar akımında zayıflama

                                  Ani idrara çıkma ihtiyacı

                                  Kesik kesik, damla damla idrar yapma

                                  İdrar sonrası mesanenin tam boşalmadığı hissi

                                  İdrar sonunda uzun süre damlama olması

                                  Kanlı idrar yapma

                                  Mesanede taş oluşması

                                  İdrar yaparken yanma

                                  Sık sık idrar yolu enfeksiyonu geçirme

                                  İdrardan kan gelmesi (her zaman olmayabilir)

                                  Çok büyümüş prostat varsa kabızlık olabilir

Bunların dışında prostat kanserinde, ileri evredeki hastalarda metastaz, yani kanserin yayılmasına bağlı şikayetler de görülür. Prostat kanserinde metastaz genellikle kemiklere olur. Özellikle kalça, omurilik kemikleri olmak üzere metastaz olan bölgelerde ağrılar olur. Bu balkımdan 50 yaş üzeri erkeklerde kemik ağrıları varsa bunlarda mutlaka prostat kanseri araştırması yapılması gerekir.

Prostat muayenesi

Prostatın makattan elle muayenesi (rektal muayene, rektal tuşe, parmakla prostat muayenesi) BPH ile prostat kanserinin ayırımında çok önemlidir. İyi huylu prostat büyümesi varsa muayenede prostat boyutları simetrik olarak büyür, prostatta ağrı ve sertlik yoktur. Muayenede elastik kıvamda bir prostat dokusu tespit edilir. Eğer prostat kanseri varsa muayenede sert ve ağrılı bir kitle ele gelir (nodül). Kitlenin boyuutu ve sayısı değişik olabilir. Bu kitle tek bir odakta olabileceği gibi ileri dönemlerde muayenede tüm prostatta yaygın büyüme ve ağrılı sertlik tespit edilebilir. Prostat sınırları ve simetrisi kaybolmuştur. Ancak prostat kanseri çok küçük boyutlarda ise parmakla muayenede tespit edilemez ve prostat iyi huylu prostat büyümesinde olduğu gibi düzgün kenarlı, elastik ve simetrik bir yapı şeklinde ele gelir.

PSA testi

PSA, insan vücudunda prostat dokusu tarafından üretilen ve semenin (meni) kıvamından sorumlu bir enzimdir. PSA sadece prostat kanserinde yükselmez, prostat iltihabı (prostatit) gibi bir kısım hastalıklarda da yükselir. Prostat kanserinde prostat iç yapısının, yani hücre bütünlüğünün (kan-prostat bariyeri) bozulması sonucu PSA yüksek oranda kan dolaşımına geçer ve kanserli hastaların serumlarında normal hastalara göre daha yüksek bulunur. İşte damar yoluyla alınan kanda PSA ölçümüne PSA testi diyoruz. Tüm kanserlerde PSA her zaman yüksek çıkmayabilir. Bazen PSA normal bulunur, ancak muayenede prostat dokusunda nodül olabilir. Bu bakımdan PSA testi normalde olsa dahi hastanın muayenesini mutlaka yapmak lazım. PSA’nın serum değerleri yaşa göre değişiklikler gösterir. Bu bakımdan PSA ölçümü yapılan hastalarda değerlendirme yaparken yaşa bağlı değişen bu değerleri göz önünde bulundurmak gerekir.

Tablo: Yaşa göre normal PSA değerleri(ng/ml)

Bu sınırlar arasında bulunan PSA değerleri hastalarda kanser olmayacağı anlamına gelmez. Bazı merkezlerde PSA 2.5 ng/ml üst sınır kabul edilir ve bunun üzerinde sonuç çıktığında kanser yönünden araştırma yapılır. Bazen de bu değerlerin üzerinde hastalarda kanser çıkmayabilir. Prostatın normalden büyük olduğu vakalarda, prostatit (prostat iltihabı varsa vs..) PSA değerleri kanser olmadığı halde yüksek çıkabilir. Bunları ayrı bir konu olarak genişçe anlatacağım. Önceki yıllarda serum serbest ve toplam (total) PSA ölçümleri yapılırdı, günümüzde bu ölçümler artık pek  fazla kullanılmamaktadır.

Multi parametrik MR

Son yıllarda geliştirilen, çok özel ve ileri bir teknoloji ürünü olan Prostat Multiparametrik MR (PMP-MR, MPMR) yöntemi prostat kanseri ayırımında ve teşhisinde çok önemlidir. MPMR’ da kansere özel görüntü elde edilir ve bu alanlar Prostate Imaging-Reporting and Data System (PI-RADS) denen bir skorlama yöntemiyle değerlendirilir.

PI-RADS skorlaması:

PI-RADS1: Prostat kanseri olma ihtimali çok düşük risk
PI-RADS2: Prostat kanseri olma ihtimali  düşük risk
PI-RADS3: Prostat kanseri olma ihtimali  orta risk (kanser ihtimali şüpheli)
PI-RADS4: Prostat kanseri olma ihtimali  yüksek risk
PI-RADS5:  Prostat kanseri olma ihtimali  çok yüksek risk

Prostat biyopsisi

Prostat kanseri tanısı kesin olarak biyopsi ile konulur. Biyopside prostat kanserinin derecesi belirtilir, bu hangi tür bir tedavi yapılacağı açısından da önemli bir tanı yöntemidir.

                                  PSA yüksekliği varsa

                                  Muayenede kanser şüphesi varsa

                                  MPMR’da şüpheli lezyon varsa mutlaka biyopsi alınmalıdır.

Prostat biyopsisi 2 yöntemle alınır:

TRUS biyopsi: Makattan ultrason eşliğinde girilerek bir çok noktadan (genellikle 12 noktadan) alınan transrektal USG ile yapılan biyopsi yöntemi.

Füzyon biyopsi: En gelişmiş biyopsi yöntemi bu yöntemdir. Bu yöntemle MR’da görülen ve kanser şüphesi olan alandan direk biyopsi alma imkanı vardır, böylece kanser yakalama oranı daha yüksektir.

Biyopsi sonucu: Biyopsi sonuçları genellikle iyi huylu prostat büyümesi (BPH), prostat kanseri ve prostat iltihabı (genellikle kronik prostatit) şeklinde gelebilir. Prostat kanseri çıkmışsa patolojik olarak bu sonuçlar Gleason yöntemi denen bir skorlama sistemi ile değerlendirilir. Tümör derecesi ve evresine göre kişiye özgü tedavi planlaması yapılır.

Özet olarak: BPH ve prostat kanseri (özellikle erken dönemde) klinik olarak benzer belirtiler gösterir. Bunlar çoğunlukla idrar yapmada zorlanma ve sık idrara çıkma şikayetleri şeklinde karşımıza çıkar. Ancak ileri evre kanser vakalarında kemik ağrıları gibi şikayetler görülebilir. Kanser düşünülen vakalarda serum PSA testi yapılmalı, MPMR çekilmeli ve bunların sonucuna göre gerekirse biyopsi alınmalıdır. Biyopside günümüzde en etkili yöntem MR-Füzyon biyopsidir. Daha sonra sonuca göre tedavi planlaması yapılır.

Referanslar (Kaynaklar)

1-What is a disease? What is the disease clinical benign prostatic hyperplasia (BPH)?   Foo KT.World J Urol. 2019 Jul;37(7):1293-1296

2-BPH and prostate cancer risk. Miah S, Catto J.Indian J Urol. 2014 Apr;30(2):214-8. 

3-Brief Overview of Prostate Cancer Statistics, Grading, Diagnosis and Treatment Strategies.    Schatten H.Adv Exp Med Biol. 2018;1095:1-14. 

4-Multiparametric MRI and radiomics in prostate cancer: a review. Sun Y, Reynolds HM, Parameswaran B, Wraith D,et al. Phys Eng SciMed. 2019 Mar;42(1):3-25

5-Multiparametric MRI fusion-guided biopsy for the diagnosis of prostate cancer. Kesch C, Schütz V, Dieffenbacher S, Bonekamp D, Hadaschik BA, Hohenfellner M,          Radtke JP.Curr Opin Urol.  2018;28(2):172-177

6-Magnetic resonance imaging-targeted biopsy may enhance the diagnostic accuracy of significant prostate cancer detection compared to standard transrectal         ultrasound- guided  biopsy:  a systematic review and meta-analysis.  Schoots IG, Roobol MJ, et al. MG.Eur Urol. 2015 Sep; 68(3):438-50.

Prof. Dr. Emin ÖZBEK

Üroloji Uzmanı